Ulu Bozkır’ın Büyük Bilgesi 175 yaşında!

Kazak edebiyatının klasiği Abay (İbrahim) Kunanbayulı, bu yıl doğumunun 175. Yılı dolayısıyla Kazakistan’da geniş çapta kutlanmaktadır. Abay Kunanbayulı’nın eserleri Türkiye’de pek çok yayımlanıp Türk okuyucularla buluşmuştur.

Düşünür, şair, eğitimci, çevirmen ve bestekar Abay, Kazak edebiyat tarihine ışık tuttu. Şiir ve nesirlerinde Kazak halkının yaşamı, kültürel bellek kodu, dünya görüşü, karakteri, dini, zihniyeti, dili, ruhu yansıtmıştır. Abay’ın eserlerindeki anlam günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. 

Abay her zaman yeniliğe açıktı, halkının geleceği için endişelenen her şeyi arzulamıştır, Kazak halkının medeni kalkınma yoluna girmeye çağırmıştır.  Eğitimli bir insan olarak, toplumun kalkınmasında öncelikle eğitimin, kültürün ve bilimin katkıda bulunacağından emindi. Abay emek vermeden toplumun zenginliğe ve bolluğa ulaşmasının imkânsız olduğunu söylemiştir: “Gökten iyilik beklemeyin, emekten iyilik arayın”.

Bilim insanlarına değer vermiş, günümüzde eğitimli olmak zaman talebidir diyerek eserlerinde "Bilgi, bilim için çaba sarf et, halkınız için yararlı biri olmayı öğrenin." ifadesinde bulunmuştur.  

Abay, Kazak Türklerin yol feneridir. Onun yolundan giden genç nesil daha parlak Türk Dünyasını inşaa edecektir. Abay tüm Türk Dünyasının takip etmesi gereken büyük bir fikir adamıdır. Abay, sadece Kazak dili, tarihi, edebiyatı, eğitimi ve sanatının bir temsilcisi değildir, aynı zamanda, bütün Türk dili, tarihi, eğitimi, sanatı ve edebiyatının da temsilcisidir. Bu sebeple, bütün Türk Dünyasının bilgesidir ve bütün Türk Dünyası gençlerinin okuması, öğrenmesi ve anlaması gereken büyük şahsiyettir. Türk Dünyasının bilgelerini tanıdıkça tarihimizi, dolayısıyla, kendimizi tanıyacağız. Yıllarca birbirinden ayrı kalan Türk Dünyasını birleştiren unsur, sadece tarih değildir. Dili, kültürü ve edebiyatı da Türk Dünyasını birleştirici unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk dünyasının yön gösterici abide şahsiyetlerinin karşılıklı olarak bütün Türk dünyasında tanıtılması önemli bir konudur.

Kazakistan Kurucu Cumhurbaşkanı – Elbası Sayın Nursultan Nazarbayev “Geleceğe Yol: Manevi Yenilenme” başlıklı makalesinde halk bilincini yeniden canlandırılmasının öneminden bahsetmiştir. Ulusal bilincin korunması ve modern gereksinimlere uyarlanması ulusal bir öneme sahip olmuştur. Elbaşı makalesinde toplum bilinci canlandırarak XXI. Yüzyılda Kazakistan’ın kalkınmasına ivme kazanabileceğine dair görüş bildirmiştir. Bu bakımdan Abay'ın mirasın gençlerimiz ve tüm toplumumuz için önem taşıdığını ve “manevi nefes” olarak algılayabiliriz. 

Kazak halkının değil bütün Türk dünyasının kalplerini kalemiyle fetheden Kazak edebiyatının klasiği Abay (İbrahim) Kunanbayulı, Kazakistan'ın Semey bölgesinde 10 (23) Ağustos 1845 tarihinde doğmuştur. Doğu’nun klasikleri olan Nizami, Nevai, Saidi, Hafız ve Fuzuli’nin eserlerini okumuş. Rus edebiyatının zirve şahsiyetlerini okumasının yanında onların vasıtasıyla Batı edebiyatının klasiklerini de tanır. O, Doğu ve Batı’yı sentezlediği görüşleriyle şiir ve bütün sanatın değeri üzerinde önemle durmuş, bu değerleri aydınlığa kavuşturma yolunda pek çok çalışma gerçekleştirmiştir.

Abay daha 13 yaşındayken Kazak halkının idari işleriyle ilgilenmeye başladı. İdari işleriyle uğraştığı dönemlerde Kazak halkının toplumdaki meselelerine aşina oldu. Halkının dünya görüşünden milli ve manevi değerleri öne çıkarıp onların sorunlarını realist bir bakış açısıyla dile getirdi.

O, halkı çalışmaya, aydınları araştırma yapmaya çağırır şairliği yanında Kazakistan'ın geçen yüzyıllardaki toplum ve edebiyat yapısı hakkında bilimsel araştırmalarda bulunan değerli bir araştırmacıdır. Kaleme aldığı değerli bir edebi miras olarak kalan Kara Sözler’i ve şiirleriyle adalet ve insanlık, sanat ve bilim için mücadele etmiş. 

Batı medeniyeti ve felsefesi, bilimi ve kültürü Abay'nin manevi gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahipti. Batı ve Doğu kültürlerini ustaca birleştirmeyi başardı. Abay'ın araştırmasının ana amacı “İnsan”dır.

Abay’ın ahlak formülü: "Adam bol!" ("Olun, insan olun!") Buna göre, insan olgunluğu üç ana nitelikle belirlenir: zihin, kalp, irade. Toplumun temeli bu niteliklere tam anlamıyla hâkim insanlarla oluşmalıdır. Abay, halkının geleceğini eğitimde, bilim ve sanatın gelişiminde ve yaratıcı çalışmalarda gördü. Düşünür yazılarında, “Daha fazla bilgiye, sevgiye, adalete sahip olan- o bilge, o bilim adamı, o dünyaya sahip”. 

Modern Kazakistan'da, Abay’ın ulusal kimliğini ve insanlık onurunu koruyarak başka halkların tecrübesine dayanarak öğrenme, yanı sıra tüm dünyayla dostluğu güçlendirmek çağrısı, dünyanın küreselleşmesi bağlamında günceldir. Abay için insan, evrenin merkezidir. 

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev Abay’ın 175. yıldönümüne ithafen "XXI. Yüzyılda Abay ve Kazakistan" adlı makalesinde Abay Kunanbayev'in öngörüsü büyük düşünme ve geleceğe bakma zamanın ruhunu hissetme becerisinin altını çizmektedir. Bunula birlikte, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kazakistan eğitim sistemini modern topluma uygun, yeniliklere açık bir kuşağın yetiştirilmesini sağlayan politika uygulamakta olduğunun altını çizmek gerekir. 

Ulu düşünür zamanının herhangi bir zorluğuna rağmen, gençlere – halkının parlak geleceğine inancını kaybetmedi: “Kim kötülük yaşamadı? Sadece zayıf iradeler umudunu kaybeder… Ne de olsa gerçek şu ki, dünyada kalıcı hiçbir şey yok, bu da demek oluyor ki kötülük ebedi değil ... Sert, karlı bir kıştan sonra bahar çiçek açmaz, su dolu, güzel bir bahar mı gelir?” derdi. Aslına bakacak olursak, Abay, özel pedagojik çalışmalar kaleme almadı, ancak neredeyse istisnasız, gençlerin akıl hocası, halkın sosyal düşüncesinin ahlaki ideallerine ve bilgeliğine, Doğu ve Batı felsefisine dayanan miras bıraktı. Abay’a göre, herhangi bir hazır kişilik özelliği ile doğmaz. Tüm erdem kavramları, tüm davranış kuralları hayatı ve çalışması boyunca edinilir. Buna dayanarak, gençlere şöyle sesleniyor: 

“Sen, adamım, evrenin bir tuğlası, hayatın inşasında kendin yap!”

Farklı sosyal statüye rağmen, Abay, insanların doğası gereği eşit olduğunu savunuyor. Abay, 34. Sözünde insanların doğuştan biyolojik eşitliği hakkında şöyle yazıyor: “Bu dünyada, doğum ve büyüme, tokluk ve açlık, keder ve ölüm, bedenin yapısı ve bir kişinin geldiği ve gitmesi gereken yer- hepsi aynı.”

Kassym-Jomart Tokayev bir makalesinde, “Abay’ın mirası, bir ulus olarak birleşmemize ve bir ülke olarak gelişmemize yol gösteren değerli bir mirastır. Genel olarak hayatın herhangi bir alanında Abay'ın sözlerini göz önünde bulundurarak dediğini yaparsak ülke olarak başarılı oluruz, devlet olarak hedeflerimize ulaşırız. Abay'ın rüyası halkın rüyasıdır. İnsanların hayallerini ve özlemlerini gerçekleştirmede kendimizi esirgememeliyiz” diyor. 

Bugün, büyük şairin dünya edebiyatına katkısına işaret ederek, ona sadece erdemlerini vermiyoruz. Abay'ı tanıyarak kendimizi, Kazak halkının değişen dünyadaki tarihini, yerini ve rolünü tanıyoruz, Kazakistan'ın diğer ülkelerle olan ilişkisini dünya kültürü bağlamında anlıyoruz.

Abay tüm hayatını ahlaki adalet ve doğruluk arayışı atmosferinde yaşadı ve tüm şiirleri ideal olanı, insanın mükemmelliğini araştırmaktı. Tanınmış çağdaş yazar Cengiz Aytmatov: "Halkının entelektüel, ahlaki ve ruhsal kültürünün bir somut örneği olarak, Abay elbette dünya düzeninin ulusal başarısıdır." diye yazmıştı. 

Çağdaş Kazak edebiyatında Abay Kunanbayulı’nın yeri çok ayrıdır. Sadece Kazak kültürüne değil, tüm Türk dünyası kültürü için önemli şahsiyettir.  Bu sebeple, 1995 yılı UNESCO tarafından bütün dünyada “Abay Yılı” olarak ilan edilmiştir. O, sadece Kazak halkının değil bütün Türk dünyasının kalplerini kalemiyle fethetti.

Bugün kardeş Türkiye’de Abay’ın ismi okul, dil ve kültür merkezi, sokaklar ve parklara verilmiştir.  Abay’ın doğum yıldönümünü bizimle idrak etmekte olan, mirasına sahip çıkan kardeş Türk halkına minnettarız.