Çocuklara pozitif disiplin vermenin yöntemi!

Başak Demiriz'in yazısı

Çocuklar okula başlarken aile kurallarını gözden geçirelim. Unutmayalım, kuralları olan çocuklar daha mutludur

Danışan: Okulların açılmasına az kaldı ama ben oğlumu ve kızımı uzun bir yaz tatilinden sonra okula nasıl hazırlayacağımı bilemiyorum.

Genelde söz dinleyen çocuklar ama bu yaz düzenimiz epey bozuldu. Şimdi tekrar düzene sokmak çok zor olacak.

Dr. Başak: Çocuklarınız kaç yaşlarında?

Danışan: Kızım 12, oğlum da altı.

Dr. Başak: Kızınız ergenliğe girmek üzere, oğlunuz da ilkokula başlayacak. İkisi için de zor bir dönem.

Danışan: Ergenlik meselesini unutuyoruz bazen. Kızım eskiden çok daha fazla      sözümü dinlerdi ama şimdi ne söylesem “Hayır” diyor.

“Okul başlamadan önce kitaplarını, odanı, giysilerini elden geçir” dedim, “Şimdi canım istemiyor, okulu düşünmeye hazır değilim” diye itiraz etti.

Gerçekten hiç alışık değilim onun böyle karşı gelmesine. Oğlan da ablasını örnek alıyor işin kötüsü.

İkisi de uslu, söz dinleyen çocuklar iken, şimdi asi, tembel, düzensiz çocuklar oldular. Neden böyle değiştiler anlamıyorum?

Dr. Başak: Burada asıl görev biz anne-babalara düşüyor. Onların büyüdükçe vücutlarıyla beraber, duyguları, düşünceleri, hayalleri, istekleri de değişiyor.

Özellikle kızınız ergenliğe girerken, bir yandan çocuksu dünyasındaki eski alışkanlıklarını sürdürmek, diğer yandan da sizden bağımsız bir kişi olabilme yolunda denemeler yapmak isteyecektir.

Bu kolay bir süreç değil, dolayısıyla zaman zaman aranızda pürüzlerin çıkması çok normal.

Danışan: Evet, ergenlikle ilgili elime ne gelirse okuyuyorum ve ona doğru şekilde davranmaya çalışıyorum ama yine de bazen başarısız olduğumu düşünüyorum.

Dr. Başak: Çocuk yetiştirmek, bazı basit kuralları bildiğinizde ve uyguladığınızda, o kadar zor değil aslında. Öncelikle hatırlatmak isterim ki, her çocuğun fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimi birbirinden farklıdır. Dolayısıyla, alışkanlıklar, görevler ve sorumluluklar bazı çocuklar için çok kolayken,     bazıları ise çok zor ve karmaşık olabilir.

Danışan: Bazı arkadaşlarımın çocuklarına bakıyorum, söz dinliyorlar, kurallara uyuyorlar. Bizimkiler neden böyle oldu      anlamıyorum.

Dr. Başak: Çocuklarımız yaşamın kurallarını biz yetişkinlerden öğrenirler. Ailede başlayan öğrenme sürecinde, doğuştan        itibaren, doğru davranışlar, yanlış davranışlar, kabul edilenler, kabul edilmeyenler, yetişkinlerin bu davranışlara gösterdikleri tepkilere göre, yerine oturmaya başlar. Yani çocuklar, yaşadıklarını öğrenirler. Bu nedenle çocuklarınızı kıyaslamadan önce,        siz kendi ev hayatınızı bir gözden geçirin. Arkadaşınızla aranızda farklılıklar gözlemliyor musunuz?

Danışan: Evet, o çok daha disiplinli bir anne.

Dr. Başak: Disiplin hakkında ne düşünüyorsunuz?

Danışan: Çok sevdiğim bir kelime olduğunu söyleyemeyeceğim.

Dr. Başak: Disiplin bazı kişiler tarafından olumsuz anlaşılıyor ve akla ceza geliyor. Oysa disiplin çocuklar için hem çok gerekli hem de çok faydalıdır ve cezasız da disiplin olur.

Danışan: Bana da cezayı ve kısıtlanmayı çağrıştırıyor. Bu nedenle çocuklarımı daha serbest bıraktım bu yaz boyunca. Diğer     yandan da şimdi nasıl toparlayacağımı          bilemiyorum.

Dr. Başak: Çocuk yetiştirmede çok önemli bazı konulara dikkat ederseniz, hiç sıkıntı çekmeyeceğinize garanti verebilirim.

Çocuklarınıza, dengeli, doğru davranışların pekiştirildiği, sağlıklı ve mutlu bir ortam sağlayabilir ve ömür boyu faydalanacakları beceriler edinmelerine yardımcı olabilirsiniz.

Danışan: Benim de istediğim bu zaten. Neler yapabilirim? Elimden geldiğince       uymaya çalışırım.

Dr. Başak: Disiplin konusunu tekrar gözden geçirelim isterseniz. Son yıllarda     yapılan araştırmalara göre, en etkin yöntem pozitif disiplindir.

Pozitif disiplinin ana fikri şudur: Çocuklar ve hatta yetişkinler kendilerini iyi hissederlerse daha iyi davranırlar. Bu nedenle, davranışları değiştirirken ceza sisteminden çok ödül sistemini kullanın.

Cezalandırılmış çocuklar, cesareti kırılmış çocuklardır. Cesareti kırılan çocuklar daha fazla yanlış davranışa yönelirler.

Elbette ki ceza verilmesi gereken durumlar da olabilir. Böyle durumlarda ise, başkalarının yanında yapmayın, gururunu kırmayın.

Danışan: ‘Pozitif disiplin’ kavramını hiç duymamıştım. Bu fikir hoşuma gitti. Zaten cezanın çok fazla bir işe yaramadığınız ben de okumuştum bir dergide.

Ceza vermemek için çok da serbest bıraktığım da olmuştur, bunun da pek doğru olmadığını biliyorum.

Dr. Başak: Ceza nasıl istemediğimiz bir uç ise serbestlik de diğer uçtur. Yani her ikisi de çocuk için zararlıdır. Çocuklarınıza bağımsızlık öğretmek çok önemli ama bunun yolu serbestlik veya kuralsızlık değildir. 

Diyelim evinizin kurallarına göre her akşam 7’de yemek yeniyor, sonra masa toplamaya yardım ediliyor ve her gece 10’da yatılıyor.

Kızınız bu kurallara uyduğu sürece geri kalan zamanın kendisine ait olduğunu ve bu zamanı kendi arzusuna göre ‘bağımsız’ bir şekilde kullanabileceğini bilir.

Oysa yemek saatinin, yatma saatinin belli olmadığı bir aile düzeninde, kendine ayıracağı    zamanı bilemediği için tedirginlik yaşar, ‘bağımsız’ davranmaya yeltendiği zaman yemek zamanına rastlarsa, anne-babasından uyarı alır ve çekişmeler başlar.

Danışan: Ne demek istediğinizi anladım ama kural lafı beni korkutuyor. Sıcak bir aile ortamında kural olur mu?

Dr. Başak: Kuralları olan evlerde çocuklar aslında çok daha mutludur, çünkü kendisinden bekleneni ve beklentilere uyduğu sürece sorun çıkmayacağını bilir. Ama asıl önemlisi koyduğunuz kurallarda devamlılık göstermektir.

Bu nedenle, en önce koyduğunuz kurallardan emin olmalısınız. Kurallarınız ile ilgili şüphe, suçluluk gibi olumsuz duygularınız varsa bu kuralları değiştirme eğiliminde olabilirsiniz, kararsız kalabilirsiniz.

Hatta çocuğunuzun fikrinizi değiştirmesine izin verebilirsiniz. Oysa kuralların devamlılığı olmalıdır, günden güne değişmemelidir, yoksa çocuğunuz kurallarınızı hiç ciddiye almaz.

Ayrıca kurallar, anne, baba ve kardeşler arasında değişiklik göstermemelidir.

Danışan: Tam okul açılmadan önce bu tavsiyeleriniz çok faydalı olacak. Kuralları şimdiden hazırlayacağım, listenin başında yatma saati gelecek.

Bu konu geçen sene bizi çok yormuştu. Her gece bir sorun yaşıyorduk. ‘Biraz daha dizi seyretsem ne olur, yarın söz daha erken yatacağım’ gibi yalvarmalardan gerçekten çok usandık.

Dr. Başak: Anne-babalar, en çok  çocuklar ‘pazarlık’ yapmaya başladığında zorlanıyorlar. Hele bir de anne-babayı birbiri karşısına getirmeyi becerirse kazanan mutlaka çocuk oluyor.

Ne olursa olun çocuklarınızla pazarlık yapmayın. Pazarlık yaparak istediklerini elde edebildiklerini öğrenirlerse, kurallarınızın hiçbiri bir işe yaramaz.

Kuralların pazarlığa tabi olmadığını öğrettiğinizde, iç disiplin geliştirmelerine de yardımcı olacaksınız.

Son bir tavsiyem de; çocuklarınızın hayatında sadece kurallar değil rutinler olsun ve ona ailece sadık kalın. Çocuk her gün okuldan eve geldiğinde ne yapması gerektiğini, ne zaman yemek yiyeceğini, ne kadar TV seyretmeye izinli olduğunu, ne zaman yıkanması gerektiğini bilsin.