Tolunoğulları Devleti | Tolunoğullarının Kuruluşu - Yıkılışı- Hükümdarları ( 868-905)

Mısırda kurulan ilk Türk İslam devleti olma özelliğine sahip olan Tolunoğulları, Suriye, Filistin, Tarsus gibi önemli şehirlerde hakimiyet göstermiştir. İslam dinini kabul ettikten sonra Türklerin kurduğu ilk devlet olarak tarihteki yerini almıştır. Nil nehri ve yakınlarına yerleşmesi sebebiyle ekonomik anlamda Bahar Yolundan faydalanmışlardır.  865-905 yılları arasında hüküm süren Tolunoğulları en parlak dönemini kurucusunun hükümdarlık yaptığı dönemde yaşamıştır.  Mimari anlamda birçok esere imza atan Türk İslam devleti, halifelerle yaptıkları mücadele ile birlikte iç ve dış tehditlere karşı İslam dünyasının yanında olmuştur. Bizans ile giriştiği mücadeleler sebebiyle İslam coğrafyasında adından söz ettiren bir devlettir. İşte Mısır’da hakimiyet gösteren Türk İslam hanedanlığı…

TOLUNOĞULLARI DEVLETİNİN KURULUŞU

Tolunoğulları, Abbasilerin çöküş yaşadığı 9. yüzyılın son çeyreğinde kuruldu. Suriye Filistin, Tarsus gibi önemli şehirleri elde ederek sınırlarını Fırat Nehri’ne kadar genişletti.  ânedanın kurucusu Ahmed b. Tolun’un Buhara asıllı bir Türk olan babası Tolun, Halife Me’mûn döneminin önemli kumandanlarındandı.

Devleti’nin kurucusu Ahmet  829 yılında Bağdat’ta doğdu.Devrin en iyi askerlerini yetiştiren Samerra Türk askerleri arasında iyi bir asker olarak yetişti. İlk önemli görevi, İslam Devleti’nin uç (sugur) teşkilat merkezlerinden olan Tarsus’ta yaptı. 868 yılında Mısır’a vali tayin edilen Tolunoğlu Ahmet’in üvey babası Bayık Bey, görev yerine gitmeyerek yerine Ahmet’i naip olarak gönderdi.

Bayık Bey’in 869 yılında öldürülmesinden sonra Mısır valiliği, Ahmet’in kayınpederi Yercuh et-Türki’ye verildi. Yercuh da yine naip olarak Mısır’a Ahmet’i atadı. Mısır idaresini ele alan Ahmet, kendine bağlı kara ve deniz kuvvetlerinden oluşan bir ordu kurdu. Mısır’da ve Suriye’de çıkan isyanları bastırmakla görevlendirildi ve başarı sağladı.

Bağdat Halifeliği ülkenin çeşitli bölgelerinde meydana gelen isyan hareketlerinden dolayı zor durumda kaldı. Bu iktidar mücadelesinden faydalanan Ahmet, bağımsızlığını ilan ederek daha önce fiilen kurduğu devletini 875 yılında resmîleştirdi.

TOLUNOĞULLARI DEVLETİNİN YIKILIŞI

Tolunoğlu Ahmet, 10 Mayıs 884 tarihinde ölünce yerine yirmi yaşındaki oğlu Humaraveyh geçti. Ağabeyi Abbası saf dışı bırakan Humareveyh, babasından kendisine kalan ülkeleri koruyabilmek için orduya önem verdi. Askerlerin eğitimi ve silahlarının tamamlanmasıyla yakından ilgilendi. 

Halife Muvaffak, iktidar  değişikliğinden yararlanarak Tolunoğulları Devleti’ni ortadan kaldırmayı amaçlıyordu. Başlangıçta Abbasi kuvvetleri başarılı olsada 886 yılında hazırlığını tamamlayan Humaraveyh, ordusunun başında Suriye seferine çıktı.Arka arkaya kazandığı başarılardan sonra Suriye’yi aldı. Hatta Abbasi ordu komutanı İshak Bin Kandac’ı Samerra’ya kadar takip etti. 

Humaraveyh Bizanslılarla yapılan savaşlar  neticesinde Toroslara, Musul hariç El-Cezire’ye; (Kuzey Mezapotamya), batıda da Bingazi’ye kadar ulaştı. Suriye'ye yapılan bir sefer sırasında 32 yaşında öldürülen Humaraveyh sonrası yerine oğulları geçti. oğulları Ceyş (Ö. 25 Temmuz 896), Harun (Ö. 31 Aralık 904) ve ancak dokuz gün tahtta kalabilen kardeşi Şeyban devletin birliğini koruyamadı. Bu mücadeleler devleti zayıflatmış ve iç çekişmeler de devletin sonunu hazırlamıştır. 905 yılında Abbasiler'e bağlı bir Türk komutan olan Muhammed bin Süleyman tarafından Tolunoğulları Devleti yıkılmıştır.[

TOLUNOĞULLARI HÜKÜMDARLARI

Ahmed Bin Tolun (868 - 884)

Humâreveyh (884 - 896)

Ceyş b. Humâreveyh (896)

Hârûn b. Humâreveyh (896 - 905)

Hârûn b. Humâreveyh (905)