Ekonomiler için kriz üstüne kriz! Ukrayna-Rusya krizi Türkiye’yi nasıl etkileyecek?
Rusya-Ukrayna krizi tırmanıyor. Rusya Devlet Başkanı Putin, Donetsk ve Luhansk'ın bağımsızlıklarını tanıyacağını açıkladı. ABD başta üzere olmak dünya Putin'e tepki gösterdi. Gerilimin daha da tırmanması ve olası ekonomik ambargolar Türkiye dahil tüm dünyayı etkileyebilir.
ABONE OL- Türkiye’nin her iki ülke ile sıkı ekonomik ilişkileri bulunuyor.
- Rusya, Türkiye'nin en büyük ithalat, 10. ihracat pazarı.
- Rusya enerji, tarım, turizm ve inşatta Türkiye için kritik ülke.
- Buğday ithalatında Ukrayna ve Rusya'nın toplam payı geçen yıl yüzde 80'i aştı
- Kasım ayında Türkiye'nin toplam doğalgaz ithalatında Rusya'nın payı yüzde 32.03 oldu.
- Rusya geçen yıl 4 milyon 656 bin kişi ile Türkiye'ye en çok turist yollayan ülke, Ukrayna 2 milyon 55 bin kişi ile üçüncü sırada
- Toplam turist sayısında Rusların payı yüzde 15.7, Ukraynalıların payı ise yüzde 8.6.
- 2021 yılında Türk müteahhitlerinin en çok proje üstlendiği ülke 11.2 milyar dolarla Rusya oldu
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Donetsk ve Luhansk'ın bağımsızlığını tanıyacağını açıklaması Ukrayna krizini derinleştirdi. ABD ve NATO müttefiklerinin Rusya'nın son adımına cevabı beklenirken, bu ülkeye bir değişiklik olmazsa ekonomik yaptırımların getirilmesine kesin gözüyle bakılıyor.
Ukrayna krizinin küresel ekonomideki toparlanma çabalarına darbe vurması beklenirken coğrafi konumu ve ticari ilişkileri sebebiyle Türkiye'nin bu durumdan en fazla etkilenen ülkelerden birisi olacağı öngörülüyor.
Türkiye'nin gıdadan enerjiye, turizmden inşaata kadar Rusya ve Ukrayna'yla derin ekonomik ilişkileri bulunuyor. Türkiye'nin ihracatı 2021 yılında 225.4 milyar dolara yükselirken hem Rusya hem de Ukrayna en büyük 20 ihracat pazarı arasında yer aldı.
İKİ ÜLKEYE DE İHRACAT ARTTI
TİM verilerine göre geçen yıl Rusya'ya ihracat bir önceki yıla göre yüzde 26.7 artarak 5 milyar 275 milyon dolara ulaştı. Rusya, böylece Türkiye'nin en büyük 10. ihracat pazarı olurken, ihracattaki toplam payı da yüzde 2.55 olarak gerçekleşti.
2021'de Ukrayna'ya ise 2 milyar 501 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Bu ülkeye ihracat bir önceki yıla oranla yüzde 32.3 yükseldi. Geçen yıl Ukrayna'nın Türkiye'nin ihracatındaki payı yüzde 1.2 oldu.
2021'de Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı 20 ülke (bin dolar):
| Ülke | İhracat | % Pay | |
| 1. | ALMANYA | 17.705.387 | 8.57 |
| 2. | BİRLEŞİK KRALLIK | 13.229.709 | 6.41 |
| 3. | ABD | 12.844.719 | 6.22 |
| 4. | İTALYA | 10.660.473 | 5.16 |
| 5. | İSPANYA | 9.241.977 | 4.47 |
| 6. | IRAK | 9.011.659 | 4.36 |
| 7. | FRANSA | 8.568.282 | 4.15 |
| 8. | HOLLANDA | 6.170.325 | 2.99 |
| 9. | İSRAİL | 6.134.739 | 2.97 |
| 10. | RUSYA FEDERASYONU | 5.275.975 | 2.55 |
| 11. | ROMANYA | 4.869.846 | 2.36 |
| 12. | BELÇİKA | 4.683.178 | 2.27 |
| 13. | POLONYA | 4.479.572 | 2.17 |
| 14. | MISIR | 4.038.597 | 1.96 |
| 15. | BULGARİSTAN | 3.642.284 | 1.76 |
| 16. | ÇİN | 3.347.618 | 1.62 |
| 17. | BAE | 3.219.047 | 1.56 |
| 18. | YUNANİSTAN | 2.913.528 | 1.41 |
| 19. | FAS | 2.857.364 | 1.38 |
| 20. | UKRAYNA | 2.501.181 | 1.21 |
MEYVE-SEBZE İLK SIRADA
Geçen yıl Rusya'ya yapılan ihracatın 1 milyar 14 milyon dolarını yaş meyve ve sebze ihracatı oluşturdu. Bu sektörü 705 milyon dolarla otomotiv, 561 milyon dolarla kimya endüstrisi takip etti. Geçen yıl yüzde 50.9 ile otomotiv sektörünün Rusya'ya ihracatında dikkat çekici bir artış yaşandı.
Geçen yıl Rusya'ya yaş meyve sebze ihracatı 1 milyar doları aştı:
| (BİN DOLAR) | 2020 | 2021 |
| Yaş Meyve ve Sebze | 949.030,36 | 1.014.099,86 |
| Otomotiv Endüstrisi | 467.739,35 | 705.971,47 |
| Kimyevi Maddeler ve Mamulleri | 434.292,36 | 561.028,76 |
| Makine ve Aksamları | 386.873,53 | 481.198,63 |
| Tekstil ve Hammaddeleri | 268.988,11 | 298.334,89 |
| Hazırgiyim ve Konfeksiyon | 229.747,21 | 286.500,35 |
| Elektrik ve Elektronik | 193.799,32 | 259.755,35 |
| Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller | 140.943,29 | 258.885,19 |
| Demir ve Demir Dışı Metaller | 179.962,53 | 227.932,58 |
| İklimlendirme Sanayii | 167.775,55 | 219.861,89 |
| Gemi, Yat ve Hizmetleri | 139.926,71 | 188.468,17 |
| Çelik | 94.662,04 | 140.321,41 |
| Deri ve Deri Mamulleri | 101.272,04 | 133.118,46 |
| Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri | 99.139,11 | 122.991,63 |
| Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri | 49.555,27 | 81.997,20 |
| Çimento Cam Seramik ve Toprak Ürünleri | 60.413,20 | 61.837,91 |
| Madencilik Ürünleri | 50.186,51 | 53.473,76 |
| Halı | 21.669,24 | 36.513,46 |
| Mücevher | 19.945,16 | 30.127,76 |
| Kuru Meyve ve Mamulleri | 25.819,93 | 26.339,38 |
| Fındık ve Mamulleri | 24.455,39 | 24.205,44 |
| Savunma ve Havacılık Sanayii | 26.979,54 | 19.558,03 |
| Tütün | 17.423,60 | 19.319,88 |
| Meyve Sebze Mamulleri | 10.448,41 | 16.304,50 |
| Diğer Sanayi Ürünleri | 1.806,33 | 3.493,77 |
| Zeytin ve Zeytinyağı | 1.833,82 | 2.878,28 |
| Süs Bitkileri ve Mamulleri | 231,49 | 1.457,06 |
UKRAYNA'YA SAVUNMA İHRACATI YÜZDE 558 ARTTI
Ukrayna'ya yapılan ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında ise geçen yıl ilk sırayı 504 milyon 366 bin dolarla kimya endüstrisi aldı. Bunu 295 milyon 257 bin dolarla çelik ihracatı, 220 milyon 792 bin dolarla otomotiv ve 216 milyon 749 bin dolarla meyve-sebze ihracatı takip etti.
Ukrayna'ya ihracatta geçen yıl en dikkat çekici artış yüzde 558 ile savunma sanayiinde yaşandı. Bu artışta İHA ve SİHA ihracatı etkili oldu.
Ukrayna'ya ihracatta kimyevi maddeler ilk sırada:
| (BİN DOLAR) | 2020 | 2021 |
| Kimyevi Maddeler ve Mamulleri | 355.067,01 | 504.366,06 |
| Çelik | 171.159,86 | 295.257,40 |
| Otomotiv Endüstrisi | 176.590,88 | 220.792,42 |
| Yaş Meyve ve Sebze | 194.702,22 | 216.749,22 |
| Makine ve Aksamları | 153.400,62 | 210.422,86 |
| Hazırgiyim ve Konfeksiyon | 157.396,71 | 173.025,13 |
| Savunma ve Havacılık Sanayii | 18.899,96 | 124.301,18 |
| Elektrik ve Elektronik | 139.473,37 | 123.439,20 |
| Tekstil ve Hammaddeleri | 116.524,00 | 114.654,68 |
| İklimlendirme Sanayii | 62.874,04 | 92.980,40 |
| Demir ve Demir Dışı Metaller | 71.218,06 | 88.333,48 |
| Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri | 39.010,60 | 69.869,39 |
| Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri | 60.373,70 | 64.778,32 |
| Çimento Cam Seramik ve Toprak Ürünleri | 59.081,09 | 57.293,14 |
| Madencilik Ürünleri | 21.556,56 | 28.093,78 |
| Fındık ve Mamulleri | 24.314,79 | 27.432,64 |
| Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller | 14.969,35 | 19.853,27 |
| Deri ve Deri Mamulleri | 15.349,44 | 19.730,54 |
| Halı | 11.675,67 | 14.961,96 |
| Tütün | 7.471,17 | 12.326,01 |
| Mücevher | 8.515,37 | 7.873,27 |
| Kuru Meyve ve Mamulleri | 6.036,29 | 7.584,09 |
| Meyve Sebze Mamulleri | 1.976,88 | 3.289,12 |
| Diğer Sanayi Ürünleri | 871,00 | 1.520,30 |
| Zeytin ve Zeytinyağı | 726,86 | 1.050,94 |
| Gemi, Yat ve Hizmetleri | 348,19 | 751,74 |
| Süs Bitkileri ve Mamulleri | 352,36 | 450,64 |
İTHALATTA ÇİN'İ GERİDE BIRAKTI
Türkiye'nin ithalatı geçen yıl yüzde 23.6'lık artışla 271 milyar 424 milyon dolara ulaştı. Rusya'dan ithalat ise 2020 yılına göre yüzde 62.4 artarak 28 milyar 959 milyon dolara ulaştı. Rusya böylece Çin'i geride bırakarak Türkiye'nin geçen yıl en büyük ithalat pazarı oldu. Türkiye'nin ithalatındaki payı yüzde 10.7'yi aştı.
Ukrayna'dan ithalat ise geçen yıl yüzde 74.7'lik artışla 4 milyar 524 milyon dolara çıktı. Böylece Ukrayna Türkiye'nin en büyük 10. ithalat pazarı konumuna yükseldi.
Geçen yıl en çok ithalat yapılan 20 ülke:
| 2020 | 2021 | |||||
| Ülkeler | İthalat (bin $) | Pay (%) | İthalat (bin $) | Pay (%) | Değişim(%) | |
| 1- | Rusya | 17.829.309 | 8.1 | 28.959.036 | 10.7 | 62.4 |
| 2- | Çin | 23.041.354 | 10.5 | 32.240.181 | 11,9 | 39.9 |
| 3- | Almanya | 21.732.759 | 9.9 | 21.756.578 | 8.0 | 0.1 |
| 4- | ABD | 11.524.951 | 5.3 | 13.150.601 | 4.8 | 14.1 |
| 5- | İtalya | 9.199.617 | 4.2 | 11.561.722 | 4.3 | 25.7 |
| 6- | Fransa | 6.988.074 | 3.2 | 7.931.431 | 2.9 | 13.5 |
| 7- | Hindistan | 4.830.115 | 2.2 | 7.936.141 | 2.9 | 64.3 |
| 8- | Güney Kore | 5.734.268 | 2.6 | 7.595.245 | 2.8 | 32.5 |
| 9- | İspanya | 5.039.428 | 2.3 | 6.311.624 | 2.3 | 25.2 |
| 10- | Ukrayna | 2.590.375 | 1.2 | 4.524.907 | 1.7 | 74.7 |
| 11- | Birleşik Krallık | 5.582.666 | 2.5 | 5.559.295 | 2.0 | -0.4 |
| 12- | Hollanda | 3.628.586 | 1.7 | 4.508.371 | 1.7 | 24.2 |
| 13- | Japonya | 3.743.373 | 1.7 | 4.389.058 | 1.6 | 17.2 |
| 14- | Suudi Arabistan | 1.719.668 | 0.8 | 3.456.415 | 1.3 | 101.0 |
| 15- | Malezya | 1.989.963 | 0.9 | 3.098.069 | 1.1 | 55.7 |
| 16- | Belçika | 3.716.088 | 1.7 | 5.628.143 | 2.1 | 51.5 |
| 17- | Romanya | 2.769.253 | 1.3 | 3.434.434 | 1.3 | 24.0 |
| 18- | Polonya | 3.005.108 | 1.4 | 3.635.858 | 1.3 | 21.0 |
| 19- | İran | 1.192.718 | 0.5 | 2.823.700 | 1.0 | 136.7 |
| 20- | Yunanistan | 1.320.976 | 0.6 | 2.162.139 | 0.8 | 63.7 |
4.4 MİLYAR DOLARLIK TARIM ÜRÜNÜ
Rusya ve Ukrayna gıdada her geçen yıl Türkiye için daha önemli bir ithalat pazarı haline geliyor. Rusya Tarım Bakanlığı verilerine göre, Rusya geçen yıl 36 milyar dolarlık tarım ürünü ihracatı gerçekleştirdi. Türkiye yüzde 12 pay ile Rusya'nın en fazla tarım ürünü sattığı ülke oldu. Rusya 4.4 milyar dolara ulaşan Türkiye'ye tarım ihracatını 2030'a kadar 5 milyar dolara çıkarmayı hedefliyor.
Türkiye'nin tarım ithalatında son yıllarda özellikle buğday, arpa, darı, çavdar, mısır gibi, un gibi ürünlerin yer aldığı hububat ithalatı önemli bir yer alıyor. Hububat ithalatı son 5 yılda 1.4 milyar dolardan 4.1 milyar dolara yükseldi. TÜİK verilerine göre Türkiye tükettiği buğdayın yüzde 89'unu iç üretim ile karşılayabiliyor, kalanı ise ithal ediliyor.
Buğday ithalatında Ukrayna ve Rusya'nın toplam payı geçen yıl yüzde 80'i aştı. Dolayısıyla olası bir savaşta bu ürünü ithal etmesi neredeyse imkansız hale geleceği için, Türkiye'deki başta buğday olmak üzere tahıl fiyatlarında artış yaşanması olası görünüyor.
DOĞALGAZ İÇİN KRİTİK
Rusya'nın ithalatta ilk sıraya yükselmesinde geçen yıl artan enerji fiyatları etkili oldu. Rusya, Türkiye'nin en büyük doğalgaz sağlayıcısı olmaya geçen yıl da devam etti. EPDK son olarak kasım verilerini açıkladı. Buna göre kasım ayında Türkiye'nin toplam doğalgaz ithalatında Rusya'nın payı yüzde 32.03 oldu.
| 2020 Kasım | 2021 Kasım | ||||
| İthal Edilen Ülke | Miktar | Pay(%) | Miktar | Pay(%) | Değişim (%) |
| Rusya | 2.435,90 | 47.27 | 1.617.40 | 32.03 | -33.6 |
| ABD | 0 | 0 | 833.02 | 16.5 | 100 |
| İran | 790.32 | 15.34 | 796.02 | 15.77 | 0.72 |
| Azerbaycan | 1.064.39 | 20.66 | 607.5 | 12.03 | -42.93 |
| Mısır | 0 | 0 | 584.84 | 11.58 | 100 |
| Cezayir | 539.4 | 10.47 | 428.77 | 8.49 | -20.51 |
| Trinidad ve Tobago | 0 | 0 | 93.12 | 1.84 | 100 |
| Katar | 132.9 | 2.58 | 88.29 | 1.75 | -33.56 |
| Nijerya | 190.14 | 3.69 | 0 | 0 | -100 |
| Genel Toplam | 5.153.04 | 100 | 5.048.95 | 100 | -2.02 |
Rusya'nın payı Mısır ve ABD'den doğalgaz ithal edilmeye başlanmasıyla geriledi ancak bu ülke Türkiye'nin doğalgaz arzı için en önemli ülke olmaya devam ediyor.
Türkiye'nin doğalgaz ithalatının ülkelere göre dağılımı (Kasım 2021):
Türkiye'nin Rusya'yla 1997 ve 1998 tarihli iki adet doğalgaz anlaşması bulunuyor. 1997 tarihli ve 2025 yılına kadar geçerli olan anlaşma kapsamında yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz, Mavi Akım üzerinden Türkiye'ye aktarılıyor. 2021 sonunda süresi dolan Türk Akım'dan iletilen, yeniden anlaşma sağlamaya çalışılan doğalgazın ise 4 milyar metreküpü özel sektör; 4 milyar metreküpü BOTAŞ aracılığıyla aktarılıyordu.
Rusya ve Ukrayna bunun yanında Türkiye'nin en önemli döviz kaynaklarından olan turizm sektörü için de hayati öneme sahip pazalar. TÜİK verilerine göre geçen yıl Türkiye'ye 29 milyon 357 bin turist geldi. Toplam turizm geliri 24.4 milyar doları aştı.
TURİZMDEKİ PAYLARI YÜZDE 24
Rusya geçen yıl Türkiye'ye 4 milyon 656 bin kişi ile Türkiye'ye en çok turist yollayan ülke oldu. Rusya'yı 3 milyon 13 bin ile Almanya ve 2 milyon 55 bin ile Ukrayna takip etti. Gelen turist sayısında Rusların payı yüzde 15.7, Ukraynalıların payı ise yüzde 8.6 oldu.
2021'de en çok turist gelen 10 ülke:
| Ülke | Turist sayısı | |
| 1 | Rusya | 4.656.962 |
| 2 | Almanya | 3.013.349 |
| 3 | Ukrayna | 2.055.418 |
| 4 | Bulgaristan | 1.381.104 |
| 5 | İran | 1.090.451 |
| 6 | Irak | 819.829 |
| 7 | Hollanda | 634.513 |
| 8 | Fransa | 617.075 |
| 9 | Azerbaycan | 451.226 |
| 10 | Birleşik Krallık | 380.949 |
12.8 MİLYAR DOLARLIK İNŞAAT PROJESİ
Rusya tüm bunların yanında Türk inşaat sektörü için de büyük önem arz ediyor. Türkiye Müteahhitler Birliği verilerine göre Türk inşaat şirketleri geçen yıl yurtdışında toplam proje bedeli 29 milyar 328 milyon dolarlık iş üstlendi.
2021 yılında en fazla proje üstlenilen ülke 11.2 milyar dolarla Rusya oldu. Rusya'yı 3.6 milyar dolarla Irak, 1.9 milyar dolarla Tanzanya ve 1.6 milyar dolarla Ukrayna takip etti. Yani Ukrayna ve Rusya'da Türk şirketleri toplam yaklaşık 12.8 milyar dolarlık proje üstlendi.
Rusya uzun yıllar istikrarlı bir şekilde Türk inşaat şirketlerinin yurtdışında en çok proje hayata geçirdiği ülke oldu.
Tüm bu veriler Rusya ve Ukrayna'nın ekonomik olarak Türkiye için ne kadar önemli ortaklar olduğunu ortaya koyuyor.