Hazine niteliğinde arşivi çıktı GALERİ

Sultan 2. Abdülhamid'in bir hazine niteliği taşıyan 'Yıldız Albümleri' arşivindeki 36 bin kare arasından özenle seçilerek hazırlanan 'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivinden Dünya Liderleri' kitabı, resimli dünya tarihi formunda dönemin yüzlerini bir araya getiriyor.

Sadece İstanbul için değil, dünya için de önemli bir kültür mirası niteliğinde olan Sultan 2. Abdülhamid'in 'Yıldız Albümleri' arşivinden İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ tarafından derlenen 'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivinden İstanbul Fotoğrafları', 'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivinden Dünya' ve 'Sultan 2. Abdülhamid'in Aile Albümü' serilerinin ardından, 'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivinden Dünya Liderleri' kitabı raflardaki yerini aldı.

İlgili ülkelerin arşivinde bile bulunmayan karelerin, fotoğrafın icadından hemen sonra bu denli özenli bir şekilde arşive dönüşmesi ve günümüze kadar gelebilmesi, fotoğrafa verilen değerin bir ifadesi olarak ortaya çıkıyor.

Dünyanın çeşitli ülkelerinde rejim, sistem ya da sosyal ve siyasal yapıların değişmeden önceki son fotoğraflarını toplu halde sunan kitap, şahıslarında ülkelerini ve rejimi temsil eden dünya liderlerinin fotoğraflarını günümüze ulaştırıyor.

Kitapta kullanılan kral ve kraliçe fotoğraflarının önemli kısmı '90899' nolu 'Devlet Başkanları' isimli albüme ait. Aynı albümde, kraliyet ailelerinin yanı sıra, bazı politikacılara da yer verilmesi dikkati çekiyor. Bu politikacılar, muhtemelen dönemin güçlü siyasi isimleri olmaları sebebiyle albümde yer alıyor.

Albümde yer alan birçok ismin, 'son kral' olarak tarih sahnesinde yerini alması dikkati çekiyor. Papa 9. Pius döneminde Vatikan artık bağımsız bir devlet olmaktan çıkıyor ve İtalya'nın bir parçası haline geliyor. Almanya'nın birleşmesiyle birlikte aynı akıbete Württemberg, Hannover, Saksonya ve Bavyera krallıkları da uğruyor. Sultan 2. Abdülhamid'in şehzadeyken bizzat Fransa'da görüştüğü 3. Napoleon, tarih sayfalarına Fransa'nın son kralı olarak geçiyor.

-Stratejik evliliklerle gelen siyasi güç-

Bu noktada Avrupa monarşilerinin dünyada söz sahibi olduğu bu yüzyılda, İngiltere'yi 'üzerinde güneş batmayan bir imparatorluk' haline getiren Kraliçe Victoria öne çıkıyor. İngiltere Kraliçesi Victoria'nın dokuz çocuğundan sekizinin diğer Avrupa hanedanlarından kişilerle evlendirilmesi neticesinde, günümüzde dahi birçok Avrupa monarşisinin, Kraliçe Victoria'nın soyundan gelen kişilerle yönetilmesi ilginç bir ayrıntı olarak dikkati çekiyor. Bu durum Sultan 2. Abdülhamid'in dünya siyasi arenasında ne kadar yalnız kaldığını ortaya çıkarıyor.

'Dünya Liderleri' temalı albümde sadece dönemin güçlü simaları değil, dünyanın dört bir köşesinde, küçük adalarda hüküm sürmüş krallara da rastlanıyor. Endonezya'daki Surakarta Sultanı 9. Pakubuwono ve geleneklere göre kraliyet kanı taşıdığı için ipekle boğularak öldürülen Madagaskar Kralı 2. Ramada'yı da albümde görmek mümkün.

-Sultanın ay merakı-

'Dünya Liderleri' adlı albümde ayrıca, Sultan 2. Abdülhamid'e dair ilginç bir arşiv çalışması da mevcut. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde yapılan çalışma ile çok sayıda belge, ilk kez gün yüzüne çıkartılmış. Bunların arasında en çarpıcı olanı hiç şüphesiz Sultan 2. Abdülhamid'in ay merakı. 1897 yılında ay fotoğrafçılığı konusunda ileri olan Amerika'dan fotoğraf talep eden Sultan 2. Abdülhamid, bununla yetinmeyip ayrıntılı bir şekilde ayın yüzeyini İstanbul'daki rasathane müdürüne çizdirtiyor.

Eserdeki gün yüzüne çıkan bir diğer çarpıcı evrakta, Sultan 2. Abdülhamid'in Amerika'da çıkarttığı gazete 'Moslem World'. Arşiv evraklarına göre Amerikalı mühtedi diplomat Muhammed Alexander Webb gazete çıkarmak başta olmak üzere ABD'de İslam adına attığı her adıma destek olan 2. Abdülhamid, 1892 yılında yayınlanmaya başlayan 'Moslem World' adlı gazeteye de maddi destek sağladı.

Dönemin siyasi çalkantılarından dolayı, yaşamının önemli bir kısımını sarayında geçiren ve teknolojiye meraklı olan Sultan 2. Abdülhamid, sadece fotoğraf karelerine değil, fotoğraf makinelerine de merak duydu ve bu sahadaki gelişmeleri yakından takip etti.

Sultan Abdühlamid'in, teknolojiye olan merakı Yıldız Sarayı'nın tasfiyesiyle birlikte Sivas Mebusu Dr. Dagavaryan Efendi'nin meclise verdiği teklif de görülebiliyor. Sarayda bulunan eşyaları dikkate alan Dr. Dagavaryan Efendi, Yıldız Parkı'nı da içeren bir alanda, 'Yıldız Sarayı Bilim Müzesi', 'Meteoroloji Gözlemevi' ve 'Osmanlı Tarihi Müzesi' kurulması yönünde girişimde bulundu. Ancak bu teklif, dönemin meclisi tarafından dikkate alınmadı. Eşyaların önemli bir kalemi, Maarif Nezareti'ne gönderildi.

Yıldız Sarayı Müzesi'nden, Maarif Nezareti'ne gönderilen 198 parça eşyanın tamamı, teknik aletlerden, makinelerden ve bunlara bağlı parçalardan oluşuyordu. Söz konusu teknik aletler ve makinelerin bir kısmı, telefon, stereoskop gibi aletler ve bunlarla ilgili parçalardı. Bunlar dışında, hekimlik ve tıpla ilgili alet ve cihazlara da rastlanıyordu.

Yıldız Sarayı Müzesi'ndeki koleksiyonlarda, ayrıca tahta kutu içinde stereostopik resimlerde kullanılan plaklar, ilk icat edilen fotoğraf makinesi ve benzeri objeler yer alıyordu.

-Liderlerin geçit töreni niteliğinde-

Editör Hakan Yılmaz, kitabın ön sözünde, Sultan 2. Abdülhamid'in devrinin sadece Osmanlı Devleti'nin çöküş dönemine değil, tüm dünyada monarşilerin birer birer tarih sahnesinden çekildiği yüzyıla denk geldiğini belirtti.

Sultan 2. Abdülhamit döneminin, bir anlamda monarşinin son yüzyılı olarak kabul edildiğini ifade eden Yılmaz, bu manada 'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivinden Dünya Liderleri' albümünün içeriği göz önüne alındığında adeta kapanan bir dönemin liderlerinin geçit töreni niteliğinde olduğunu kaydetti.

Albümde Sicilya, Hannover krallıkları gibi tarihe gömülen hanedanlıklarına karşılık Malezya'da bugün hala varlığını koruyan Johor Sultanlığı'nın hükümdarı Ebubekir Han'a kadar devrin en önemli simalarının yer aldığını anlatan Yılmaz, şunları kaydetti:

'Bu albümde dikkat çekici bir diğer husus da 19. yüzyılda 'üzerinden güneş batmayan bir imparatorluk' haline gelen İngiliz kraliyet ailesinin diğer monarşiler ile görülen yakın akrabalık ilişkileridir. Mesela, Belçika Kralı 1. Leopold, İngiltere Kraliçesi Victoria'nın amcasıdır. Kraliçe Victoria, dokuz çocuğundan sekizini diğer Avrupa hanedanlarından kişilerle evlendirir. Bu yüzden günümüzde bile Avrupa monarşisinin önemli kısmı Kraliçe Victoria'nın soyundan gelen kişilerce yönetilmektedir. Dolayısıyla albüm, aynı zamanda Sultan 2. Abdülhamid'in dünya arenasında ne kadar yalnız kaldığını ortaya koymaktadır.'

'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivi'nin fotoğraf sanatı açısından da önemli bir kaynak eser niteliğinde olduğunu belirten Yılmaz, yüksek maliyetlerinden dolayı dönemin fotoğrafçılarının, kraliyet aileleri ve zenginlerin tekelinde olduğunu ifade etti.

Hanedan üyelerinin veya devlet başkanlarının fotoğraflarının da ancak o ülkenin ileri gelen sanatçıları tarafından çekildiğini aktaran Yılmaz, ABD Devlet Başkanı Abraham Lincoln'un fotoğrafını çeken Fransız Adolphe Eugene Disderi'nin, fotoğraf sanatında çığır açmış bir fotoğrafçı olduğunu anlattı.

'Sultan 2. Abdülhamid'in Arşivinden Dünya Liderleri' albümünün, fotoğraf açısından ele alındığında dönemin en büyük ustalarının karelerini içerdiğini belirten Yılmaz, fotoğrafçıların arasında modern Tayland'ın kurucusu olarak gösterilen Siyam Kralı Chulalongkorn'un portresini çeken Hüsameddin Bey'in de yer almasının ilginç bir ayrıntı olduğunu kaydetti.

AA