Anadolu'nun ilk türbesi Diyarbakır'da

Diyarbakır'ın Eğil ilçesinde bulunan Zülkifl Peygamber Türbesi, Anadolu'da ilk inşa edilen türbe. 1094 yılında yaptırılan türbe, 1996'da baraj suları altında kalmaması için şimdiki yerine taşındı.

Beş bin yıllık tarihiyle hayranlık uyandıran Diyarbakır'ın Eğil ilçesi, adeta Güneydoğu'nun 'nebiler ve krallar beldesi' özelliğini taşıyor. Asur, Roma, Bizans, Selçuk ve Osmanlı gibi pek çok medeniyetin izlerini taşıyan Eğil'de, Dicle Barajı'nın yamacında Hazreti Zülkifl ve Hazreti Elyasa peygamberlerin türbelerinin yanı sıra kral mezarları da bulunuyor. Eğil, peygamber olup olmadıkları İslam âlimleri arasında tartışmalı olan altı büyük zata daha ev sahipliği yapıyor.

Zaman Gazetesi'nin haberine göre Mezopotamya'ya tepeden bakan kalenin karşı tepesindeki peygamber türbeleriyle ilgili ilginç bilgiler ortaya çıktı.

Bölgede araştırmalar yapan Dicle Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. İrfan Yıldız, Eğil'in çok eski tarihlere tanıklık ettiğini, M.Ö. 3500'lü yıllarda yerleşim yerleri kurulduğunu söylüyor. Asurlular döneminde Eğil'in önemli bir merkez olduğunu anlatan Yıldız, "Asurluların Eğil'de hüküm sürdüğü yıllarda, M.Ö. 856'da İsrailoğulları üzerine bir sefer düzenleniyor. Bu sefer sonucunda İsrailoğullarının bir bölümünü getirip Eğil'e yerleştiriyorlar. Bu, Hz. Elyesa'nın peygamberlik dönemi. Hz. Elyesa bu dönemde Eğil'e gelmiş ve burada vefat etmiş. Onun vefatından sonra da M.Ö. 821'de Hz. Zülkifl peygamber olmuştur." diyor.

İki türbe diğer türbelerin bilgisini veriyor

Hz. Elyasa ve Hz. Zülkifl'ün vefat etmesinden sonra Eğil'e defnedildiğini söyleyen Yıldız, Eğil'de iki peygamber türbesi ve bunun dışında da sahabe türbelerinin bulunduğu bilgisini veriyor. Eğil'de yedi tane türbe bulunduğunu söyleyen Doç. Dr. Yıldız, "Bunlar içinde Hz. Zülkifl, Hz. Elyesa türbeleri önemli yapılardan. 1996'da baraj inşa edilince sular altında kaldı daha sonra bugünkü peygamberler tepesi olarak Nebi Harun türbesinin olduğu mevkie taşındı. Nebi Harun türbesine baktığımızda da üzerindeki kitabeyle önem arz ediyor. 1162 miladi tarihine denk geliyor. Bu, türbenin o tarihte inşa edildiğinin göstergesi." diyor.

Büyük Selçuklular döneminde yapıldı

İrfan Yıldız, Hz. Zülkifl peygamberin türbesiyle ilgili olarak "Yaptığımız araştırmada Hz. Zülkifl türbesinin üzerindeki kitabede miladi olarak 1094 tarihi görülür. Bu da Anadolu'daki ilk erken tarihli türbe yapısı olduğunun göstergesi." diyor. Anadolu'da ilk türbe yapılarının Danişmentliler zamanında 1145'e denk geldiğini belirten Yıldız, ancak Eğil'deki Zülkifl Peygamber üzerinde görülen kitabenin bu ezberi bozduğunu ifade ederek, "Bu, yapının daha önceki yıllarda yapıldığının göstergesi. Bu da Büyük Selçuklu'nun Anadolu'daki egemenlik yıllarına denk geliyor." diyor.

Kitabeyi, bu konuyu 1930'lu yıllarda araştıran Basri Konyalı'nın Diyarbakır'ın Tarihi ve Kitabeleri adlı eserinde görüldüğünü söyleyen Yıldız, kitabenin günümüzde baraj suları altında kalan yapının duvarlarında kaldığını dile getiriyor. Yıldız, türbedeki üçüncü kitabede ise şunların yazdığını söylüyor: "Çok bağışlayıcı ve merhamet edici olan Allah'ın adıyla bu kabir Zülkifl Peygamber'e -salat ve selam onun üzerine olsun- aittir. Mevdudi oğlu Ebubekir hicri (487)/miladi (1094) yılında bu yapıyı yapmaya muvaffak oldu."

Baraj sularının altında kalmasın diye taşındı

Zülkifl aleyhisselâm, M.Ö. 846'da doğar. Babasının adı Buzi. Hz. Zülkifl doğduğunda Hz. Elyesa'nın 50 yaşında olduğu tahmin ediliyor. M.Ö. 821'de 25 yaşında peygamber oldu. 84 yıl ömür süren Hz. Zülkifl, 49 yıl peygamberlik yaptı. Peygamber olduğunda Ortadoğu en karışık dönemini yaşıyordu. Bu dönemde Mısır, İran, Asur, Babil ve Roma devletleri arasında çatışmalar meydana geliyordu. Hz. Zülkifl'ün peygamberlik bölgesi tüm Mezopotamya'ydı. M.Ö 762 yılında Eğil'de vefat etmiş, buranın dört kilometre dışındaki Haciyan Mahallesi'ndedir. Naaşı, Dicle Barajı suları altında kalacağı için 1995'te yine Eğil'in iki kilometre güneydoğusunda bulunan Nebi Harun-ı Asefi'nin türbesinin yanına taşındı.