İspanya'daki küçük İngiltere: Cebelitarık

Cebelitarık 6,5 km kare büyüklüğünde bir yarımada. En yüksek tepesi 426 metre. Atlas okyanusuyla Akdeniz'i birbirine bağlayan ve aynı adı taşıyan boğaza hâkim. 1704 yılında Habsburg hanedanı adına İspanya taht savaşına müdahale eden İngiliz-Hollanda birlikleri tarafından işgal edilmiş ve o günden beri de kraliçeye bağlı "denizaşırı" bir İngiliz toprağı. Londra-Cebelitarık arası havadan 1757 km, karadan 2380 km.

DÜNYANIN PAYLAŞILAMAYAN BOĞAZI

1713 yılında imzalanan ve Cebelitarık’ı “sonsuza kadar” Büyük Britanya’ya bırakan Utrecht anlaşmasını sorgulayan İspanya’nın tüm çabalarına rağmen İngiltere bu yarımadayı bırakmak niyetinde değil. Hatta İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılma kararının (Brexit) ardından alevlenen tartışmalarda İngiltere tarafı “Falkland Savaşı”nı örnek gösterdi. “Cebelitarık’ın egemenliği değişmedi ve değişmeyecek” diyerek “Cebelitarık ve Birleşik Krallık halklarının açık onayı olmadan bu durumun değişmeyeceğini” açıkça belirtti. Yani İngiltere’nin bu stratejik deniz aşırı toprağını bırakmaya hiç niyeti yok. Avrupa Birliği ise İngiltere’nin birlikten ayrılmasından sonra Cebelitarık üzerinde İspanya’nın söz sahibi olması gerektiğini savunuyor.

HERKÜL'ÜN SÜTUNLARI

Erken dönem Yunan ve Roma kaynaklarına göre Herkül, mitolojik “Erytheia-Kızıl Ada” ya yol alırken Atlas Dağları’nda bir geçit açarak Atlas Okyanusu ile Akdeniz’i birleştirmiş. Geçidin iki yanına da dünyanın son noktasını belirleyen ve “Herkül’ün Sütunları” olarak bilinen Cebelitarık kayası (Mons Calpe) ile Fas kıyısındaki İspanyol şehri Ceuta’daki Musa Dağı’nı dikmiş.

TARIK BİN ZİYAD'IN CEBELİTARIK'I

İslamiyet Arap yarımadasından tüm kuzey Afrika’ya doğru yayılmıştı. 711 yılında, Kuzey Afrika ile şimdiki İspanya’nın tam burun buruna geldiği yerdeki Ceuta, Vizigot Kontu Julian’ın hakimiyeti altındaydı. Vizigotlar, Romalıları yenerek, tüm İber yarımadasını ele geçirmişti. Zayıf ve parçalanmışlardı. Müslüman Araplar tarafından Ceuta’da kuşatılan Julian, onları karşı tarafta kolayca yok edebileceğini düşünerek, İber yarımadasına çıkmaya ikna etmişti.  Böylece kendi adamlarını da karşı kıyıya geçirerek kurtaracağını düşünmüştü. Tanca Valisi Berberi Tarık bin Ziyad, birlikleriyle Julian’ın gösterdiği Tarifa yerine Algeciras’a çıkmaya çalışmış ama başarısız olmuştu. Bunun üzerine kendi adını verdiği Jebal Tarık (Tarık’ın Dağı) yarımadası üzerinden Endülüs’e çıkarak İber yarımadasındaki Müslüman egemenliğini başlatmıştı. Cebelitarık kayalığına da bir kale yaptırmıştı.   

KUŞATMALAR ALTINDAKİ CEBELİTARIK

Cebelitarık tarihi boyunca tam 13 kez kuşatılmış. 1309 yılındaki ilk kuşatma, İber yarımadasının Hıristiyanlarca “yeniden fethi” sürecinde yapılmış. İspanyol Alonso Perez de Guzman bir ay boyunca bombaladığı Cebelitarık’ta 600 yıllık Müslüman egemenliğine son vermiş. Kimse Cebelitarık’a yerleşmek istemeyince Kastilya kralı 4. Ferdinand ilginç bir teşvik yasası çıkarmış. Krala ihanet edenler hariç hırsızlara, katillere, kocasından kaçan kadınlara, dolandırıcılara Cebelitarık’a yerleşip bir yıl bir gün oturmaları halinde idam cezaları olsa dahi özgürlük vaat ederek gümrükleri kaldırmış.   

Cebelitarık, daha sonraları Müslüman beylikler birbirleriyle savaşırken Katolik İspanyolların, İspanyollar taht kavgasına tutuştuklarında yeniden Müslüman Arapların eline geçmiş. Nihayet 1501 yılında, 15 ay süren 9. kuşatmanın ardından, Kraliçe İsabel tarafından İspanya Krallığı’na bağlanmış, ta ki İspanya’da yeni bir taht kavgası nedeniyle 11. kez kuşatılıncaya kadar.  Cebelitarık, 1704 yılında Habsburg hanedanı adına İspanya’daki taht savaşına müdahil olan İngiltere ve Hollanda donanmasının yoğun top ateşi sonucu, İngilizlerin eline geçmiş. Bir yıl sonra Cebelitarık’ı serbest liman ilan eden İngilizler Akdeniz’de önemli bir üstünlük elde etmişler. İspanyolların Cebelitarık’ı geri alma çabaları ise sonuçsuz kalmış. Aksine 1713 yılında imzalanan Utrecht Anlaşmasıyla bu stratejik yarımada “sonsuza kadar” İngiltere’ye teslim edilmiş. İspanyolların Fransızlar ile birlikte 1779 yılında başlattığı ve 4 yıl süren “Büyük Kuşatma” da başarısız olmuş. Bu arada İngilizler dağın içine kazdıkları tünellerde silahlar için delikler açarak büyük bir savunma üstünlüğü geliştirmişler ve 250 yılda Cebelitarık’ta tam 55 km. tünel kazmışlar. 

İNGİLİZ DENİZ ÜSSÜ'NDEN NATO'YA CEBELİTARIK

Birinci Dünya Savaşı yıllarında gemilerin sığınağı olarak kullanılan Cebelitarık, İkinci Dünya Savaşı’nda önemli bir üs olur. Sivil halk Madeira, Jamaica ve Kuzey İrlanda’ya tahliye edilir. Hitler’in “Operation Felix” savaş planında yer alan Cebelitarık’a İtalyan savaş gemileri başarısız bir saldırı düzenler. Kuzey Afrika’ya çıkarma yapan Müttefiklerin “Operation Torch” harekâtında merkez Cebelitarık olur. Batı Avrupa’daki Müttefik kuvvetlerinin başkomutanlığını yapan D. Eisenhower tüm operasyonu Cebelitarık tünellerinden yönetir. Ayrıca kazılan yeni tünellerde hastane, cephanelik yanı sıra tüm garnizonu 16 ay boyunca besleyebilecek gıda deposu, fırın ve su arıtma tesisi kurulur. Tünel kazılarından çıkan hafriyatla sahiller genişletilir.   

Savaş sonrası İngiltere Cebelitarık’taki birliklerini Atlantik’e kaydırır, ABD’nin 6. Filosu Akdeniz’e yerleşir. Soğuk Savaş döneminde Cebelitarık NATO’nun Cebelitarık Boğazı’nı gözleme istasyonu olur. 1982’de Falkland Savaşı’nda İngiltere’nin aktarma üssü olan Cebelitarık, 1992 Körfez Savaşı sırasında da İngiliz birliklerine hizmet verir. İngiltere 1985 yılında Cebelitarık’a yerleştirdiği gemi savar füzelerini 1997’de kaldırır. Adadaki askeri varlığını da 1990’lı yıllarda azaltmaya başlar ancak kullanıma hazır top bataryalarını bırakır.

CEBELİTARIK HALKI

1920’lerden bu yana seçimler yapılan ve farklı eğilimlerde siyasal partileri olan Cebelitarık’ta 2010 sayımına göre yaklaşık 30 bin kişi yaşıyor. Cebelitarık halkı İngiliz vatandaşı da sayılıyor. Halk çoğunluğu İngiliz, İspanyol, Arap olmak üzere farklı kökenlerden gelen insanlardan oluşuyor. Halkın dili Lladino, Endülüs İspanyolcası, İngilizce, İbranice, Portekizce dışında Ceneviz, Malta dillerinin karışımı ama resmi dil İngilizce. Halkın çoğu Katolik. Müslümanlar, Yahudiler ve Hindular da var. 1724 yılından kalma bir Sinagog, 600 kişilik Hindu grubu için yaptırılan Hindu tapınağı ve Müslümanlar için 1997’de Suudi Arabistan tarafından yaptırılan bir külliye de dikkat çekiyor.

KOLONİ, ÖZERKLİK YA DA BAĞIMSIZLIK

212 yıl İspanyol egemenliğinde, 313 yıl İngiliz egemenliğinde kalan Cebelitarık’ın statüsü İngiltere ve İspanya arasında bir anlaşmazlık konusu, Faşist Franco yönetimindeki İspanya 1963’te egemenlik hakları iddia ettiği Cebelitarık’ı yeniden kendi sınırlarına almak üzere Birleşmiş Milletler nezdinde bir mücadele başlatmış. BM bu tür anlaşmazlıklarda koloni halkının vereceği kararın belirleyici olmasını tavsiye ediyor. Bunun üzerine İngiltere 1967 yılında Cebelitarık’ta bir referandum yapmış. Halk, ezici bir çoğunlukla, İngiliz egemenliğinde yaşamayı seçmiş. Üstelik Cebelitarık halkının İngilizlere bağlı bir yaşamı seçtiği referandum günü olan 10 Eylül, “milli gün” ilan edilmiş. Bunun üzerine Franco sınırları kapatmış ve her gün İspanya’ya geçerek çalışan halk mağdur edilmiş, ta ki sınırlar 1982 yaya geçişlerine, 1985 yılında da tamamen açılıncaya kadar.

2001 yılında İspanya’nın Cebelitarık yönetiminde İngiltere ile birlikte söz sahibi olmayı talep etmesinin ardından yapılan görüşmelerde anlaşma sağlanamayınca yeni bir referandum yapıldı. 2002 yılındaki referandumda halk ezici bir çoğunlukla iki ülkenin ortak yönetimine karşı oy kullandı. 2004 yılında bir ilk daha yaşandı. Daha önce Cebelitarık ile eşit şartlarda görüşmelere katılmayı reddeden İspanya, bu kez İngiltere ve Cebelitarık ile birlikte masaya oturmayı kabul etti ve üçlü görüşmeler başladı. Bunun sonucu olarak 2006’da İspanya-Cebelitarık sınır geçişleri kolaylaştırıldı, telefon bağlantıları iyileştirildi, eskiden İspanya’da çalışmış olup şimdi Cebelitarık’ta yaşayanların emeklilik hakları tanındı, doğrudan uçuş imkanları sağlandı.

Ancak Cebelitarık’ın bağımsızlığı hiç konu edilmedi. Bağımsızlığın kabulü için İspanya’nın da onayı gerekiyor. İngiltere’nin ise Cebelitarık’ı İspanya’ya bırakmak ya da bağımsızlığını kabul etmek gibi bir meselesi yok! Aksine “İngiltere Parlamentosu’nun farklı bir iradesi olmadığı müddetçe Majesteleri’nin dominyonu olmaya devam edecektir”, “başka bir ülkenin egemenliği altına girmesini öngören bir anlaşmaya taraf olmayacağını garanti etmektedir” diyerek “sonsuz kadar” bu topraklara sahip çıkacağını belirtmekte.  2007 yılında yapılan anayasa oylamasında savunma ve dışişleri hariç “kendini yönetmesi” kabul edilen Cebelitarık yönetimi bugün, İngiliz monarşisinin temsilcisi bir sömürge valisinin altında, hükümet ve parlamentodan oluşuyor.  

İspanya ve İngiltere arasındaki bir diğer sorun da Cebelitarık karasuları! 1713 anlaşmasında belirlenmemiş bu sorunu her iki ülke kendisine göre yorumluyor. İngiltere Cebelitarık’ın etrafındaki 3 deniz mili genişliğindeki alanı İngiltere karasularına ait sayarken, Cebelitarık limanları hariç tüm deniz çevresinin kendi karasuları olduğunu iddia eden İspanya, bu hakkını kullanmakta ısrarcı. 

CEBELİTARIK'IN EKONOMİK GÜCÜ

Cebelitarık ekonomisi turizme, İngiltere’den gelen denizaşırı toprak yardımına, transit ticaret ve internet üzerinden oynanan kumar gelirlerine dayanıyor. Daha önce yabancı şahıs ve şirketlere tanınan vergi muafiyeti ise Avrupa Birliği tarafından “kanunsuz” ilan edilerek kaldırıldı, 2011’den bu yana vergi yüzde 10.     

SPOR VE SİYASET

İngilizler “efendi” olunca akan sular duruluyor. Bağımsız bir ülke olmamasına ve İspanya’nın karşı çıkmasına rağmen Cebelitarık FİFA ve UEFA üyesi tıpkı, Kuzey İrlanda, İskoçya ve Wales gibi! Olimpiyatlara ise İngiltere adına katılabiliyor. 

CEBELİTARIK TEPESİ

Bir teleferik yardımıyla çıkılan tepe Cebelitarık’ın en yüksek yeri. Tüm şehir, Cebelitarık Boğazı, Akdeniz ve Fas kıyıları görülebiliyor. 

Burası doğal bir park, kuyruksuz makak maymunlarının da Avrupa’da yaşadığı tek yer. Fas tarafında da görülen maymunlar bu tepede var oldukça Cebelitarık’ın İngilizlere ait olacağına inanılıyor.

ST. MİCHAEL MAĞARASI

Sarkıtlar ve dikitlerden oluşan muhteşem bir mağara, İkinci Dünya Savaşı’nda hastane olarak kullanılmış.

SAVUNMA TÜNELLERİ

Esas olarak İngiliz ordusu tarafından açılan tünellerin uzunluğu 55 km. 1704 yılında doğal tünelleri keşfetmek için yola çıkan İngiliz askeri ekip gizemli bir biçimde geriye hiçbir iz bırakmadan kaybolmuş. 1968 yılında tünel kazılarına son verilmiş. Tünellerin bir kısmı ziyarete açık. 

HAVAALANI

İspanyol şehri Linea tam sınırda. Buradan 15 dakikalık bir yürüyüşle uçak pistinden geçerek Cebelitarık şehrine ulaşılıyor. Pistten geçerken trafik ışıklarına dikkat!

ARAP KALESİ

711’den itibaren halkın yaşadığı bu kaleye 1333 yılında bir de kule inşa edilmiş. Buradan Cebelitarık Boğazı’na giren tüm gemiler izlenmiş. Yine de 1516-1525 yıllarında Barbaros (Kızıl Sakal) adıyla ünlenen Hızır Reis’in hışmından kurtulamamışlar. 1533 yılında “Kaptan-ı Derya Hayreddin Paşa” olmadan önce Akdeniz’in batısında korsanlık yaparken savunması zayıf olan Cebelitarık’ı talan etmiş. Korsan akınları korkusuyla kaleyi korumak üzere yeni duvarlar yapılmış.

CEBELİTARIK ŞEHRİ

Savunma duvarları, kapıları ve pencereleriyle ilginç bir şehir Cebelitarık. Halka açık idamların yapıldığı Casemates meydanından girilen Main Street ve ara sokaklarda keyifle dolaşıp, yüzlerce kahvehane veya lokantada mola vermek mümkün.  Avrupa’daki en iyi korunmuş hamam da Cebelitarık müzesi içerisinde görülebilir. Aslında bir cami olan St. Mary katedrali 1462’de kiliseye çevrilmiş. Sonra yeniden inşa edilmiş. Cami döneminden kalan tek iz küçük bir bahçe.

ALAMEDA BOTANİK BAHÇELERİ

1861’de sıcaktan bunalan İngiliz askerlerinin bedenini ve ruhunu dinlendirmek üzere yapımı başlayan bahçeler İngiliz sömürgelerinden getirilen ağaçları ve bitkileriyle çok güzel ve bakımlı. Park bünyesindeki Alameda Doğal Yaşamı Koruma Birliği de Cebelitarık canlılarının neslinin devamı için çalışmalar yapıyor.