Albay Ediz Ekinci: Afganistan'ın en büyük sorunu yolsuzluk

Afganistan’da askeri danışmanlık yapan emekli Albay Ediz Ekinci, Afganistan’ı ve Taliban yönetiminin olası etkilerini anlattı. “Afganistan, kendisine özgü dinamiklere sahip bir ülkedir” diyen Ekinci, sorulara şu cevapları verdi:

Afganistan, Cumhuriyet tarihimizin en büyük yardımını yaptığımız ülke. Türkiye neler kattı?

Türkiye ile birlikte modernleşme hareketlerine başlıyor Afganistan. Türkiye’den birçok doktor, hemşire, öğretmen, subay gidiyor Afganistan’a. Öyle ki Afgan ordusunda kullanılan askeri terimler bile Türkçe; kolordu, karavana, çavuş.

SINIRLARIN ÇOK ÖTESİNİ ETKİLER

Tabloyu Afganistan özelinde değerlendirdiğimizde dünyayı neler bekliyor?

Afganistan’da bugün yaşananların etkisi ülke sınırlarının çok ötesine ciddi etkileri olacaktır.

Ne büyüklükte bir etkiden bahsediyoruz?

Mevcut kaosun yükü bölge ülkelerinin omuzlarına binecek. Uluslararası toplumun hareketsizliği de bunun önemli bir göstergesi. Ama biraz önce ifade ettiğim gibi bu dalganın kendilerini yutması kaçınılmazdır.

TEK TİP TALİBAN YOK

Kimdir Afganlar? Sosyo-politik yapısı nasıldır?

Politik şekillenmede etnik kimlikler öne çıkıyor. Ülkede tek tip bir Taliban’dan söz etmek de çok mümkün değil. Her vilayetin güvenlik dinamikleri birbirinden çok farklı. Asayiş olaylarında kendine Taliban süsü veren çok sayıda silahlı suç örgütü de bulunuyor. Taliban’ın ülkeyi ‘kontrol altına almasıyla’ birlikte bazı devletler belirli rezervlerle Taliban’la görüşebileceklerini açıklıyorlar. Evet bu doğru yaklaşımdır. Ama burada benim endişem bu Taliban hangi Taliban’dır sorusuna verilecek cevapta yatmakta. Ya herkesin kendine göre bir Taliban’ı varsa, ki kuvvetle muhtemel var. Bu durum Afganistan’ı gelecek dönemde daha da kırılgan hale getirecek.

SORUNLARIN TEMEL KAYNAĞI YOLSUZLUK

Halkın büyük çoğunluğu Taliban’ın var olmasının getirdiği sorunlarla boğuşmaktan yorgun ve bitap düşmüş durumda. Halkın en temel ihtiyacının gıda değil adalet olduğunu gördüm ben. Bu nedenle Taliban’ın hükümet ettiği yıllara özlem duygularıyla bahsettikleri tek olgu adalet. Afganistan’ın uzun bir liste halindeki sorunlarının temel kaynağı yolsuzluklar. Afganistan yolsuzluk ve usulsüzlüklerle zehirlenmiş bir ülke. Birçok ülke bağışlarla ülkeye katkıda bulunuyor. Ancak kaynaklar hiçbir şekilde yerinde veya etkin kullanılmıyor. Türkiye hastane, okul, cami yaparken bunlar köy çeşmesi açılışı yapardı. Sonra Türklere sorarlar, neden tüfeğinizde mermi yok? Yok, çünkü biz mermi atmaya gelmedik buraya.

ABD’den geriye güvensizlik kaldı

Taliban’ın etkinliği konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Afganistan’da hiçbir zaman ABD ve NATO ve dahi merkezi hükümet Kabil’in 20 kilometre ve ötesine hâkim olamamıştı. Kabil’deki kontrol de büyük ölçüde Türkiye’nin senelerce Kabil Bölge Komutanlığı görevinde bulunmasından ve Kabil’in korumasından sorumlu Afgan 111. Tümen’deki lider kadroları ve askerleri eğiten Türk askerinin varlığı olmuştur. ABD’nin ve Batılı devletlerin 11 Eylül saldırılarından hiçbir sorumluluğu olmayan insanların ülkesi Afganistan’da onca ölüm ve yıkımla geçen 20 yıl sonunda hiçbir şey olmamış gibi herhangi bir sorumluluk yüklenmeden terk etmeleri başta ABD olmak üzere Batılı ülkelere karşı insanlar üzerinde derin bir güvensizlik ortaya çıkaracaktır.

BATI’NIN EGOLARI VE HİBRİD HARP

Türkiye, Afganistan’da hiç böyle olaylar yaşamadı ama etkin de kılmadılar. Neden?

Türkiye, NATO merkezi Belçika’da kaç kere ifade etti bunu bu Batılı dostlara. Türkiye gibi bir üyeniz var, neden onun uzmanlığından yararlanmıyorsunuz. Akıl almaz egoları yüzünden muhtemelen. Afganistan’ı işgal ettiğinde de, terk edip gittiğinde de hep aynı zihin haritasını görüyorsunuz. Kendisi dışındakileri pek de insan sınıfına koymamak. İşte bizim rolümüzün başladığı yerde tam burası. Hibrid harbin her nevisiyle bizi karşı karşıya bırakacaklarına da emin olalım.

Göç iki kat artabilir

Ciddi bir Afgan göçü tehdidinden bahsediliyor?

Zaten var olan insani trajedi Taliban yönetimiyle birleşince ülkeden kaçışlarda geçen döneme göre en 2-3 kat artış beklenmelidir. Bu düzensiz göç dalgalarının başta Türkiye olmak üzere bölge ülkelerini sosyal, ekonomik, siyasi ve asayiş konularında zorlu sınamalara tabi tutacağı açıktır.