Irak'ta Osmanlı'nın şefkat izleri

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürü Doç. Dr. Yusuf Sarınay, sunuş yazısında, kitabın başlıca konusunun “Osmanlının Irak’a hakim olduğu ilk yıllardaki yönetim anlayışının en önemli göstergelerinden biri olan imar ve bayındırlık” olduğunu belirtiyor.

Sarınay, dokümanların büyük bölümünün, padişahın şahsi mal varlığını yöneten Hazine-i Hassa fonlarından alındığını kaydediyor.

IRAK’IN İMARINDA OSMANLI İZLERİ

227 sayfalık kitapta yer alan belgelerin büyük bölümü mimari çizimlerden oluşuyor. Bağdat, Basra ve Musul başlıkları altında toplanan belgeler arasında inşa edilmesi öngörülen köprülerin, okul, kışla ve barajların planları ağırlık kazanıyor.

Bölgelerin coğrafi özelliklerine göre farklılık gösterebilen projelerin bir kısmında yabancıların imzası göze çarpıyor.

Kitapta, Bağdat vilayetinin 1915 tarihli haritasından, Musul’da bugün de varlığını sürdüren Sanayi Mektebinin 1902 tarihli planına günümüzle bağlantı sağlayabilecek belgeler yer alıyor.

Dönemin taşımacılık politikası konusunda ipucu verebilecek 18 Mart 1902 tarihli bir anlaşma, Anadolu ile Irak bölgesinin imarı ve ticaretinin geliştirilmesi amacıyla İstanbul-Bağdat arasında demiryolu yapımı için Anadolu Demiryolu Şirketine verilen 99 senelik imtiyazı belgeliyor.

Musul’un 1907 tarihli şehir planında ise diğer şehir planlarında bulunmayan bir bilgi kutusu dikkat çekiyor. Kayıtlı şehir merkezi nüfusunun yaklaşık 69 bin olduğu belirtilen tabloda, Musul’daki ticarethaneler ile kamu ve din kurumlarının sayılarına da yer veriliyor. Tabloya göre, Musul’da o dönemde, 56 cami, 20 kilise ve bir patrikhane bulunuyor.

“Osmanlı Döneminde Irak” kitabının bir başka zenginliği de arşiv ve süreli yayınlardan alınan fotoğraflar. Irak’ın bugüne ait fotoğrafları ile Osmanlı döneminde bazı süreli yayınlarda yer alan fotoğraflarının birlikte kullanıldığı kitapta, Osmanlı Devleti’nin izleri bu yolla takip edilmeye çalışılıyor. 1908 yılı birinci devresi Osmanlı mebuslarını gösteren albümde de, Bağdat, Basra ve Musul bölgesi milletvekillerinin fotoğrafları yer alıyor.

PETROL ZENGİNLİĞİ RAPORLARLA BELGELENMİŞ

Osmanlı yönetiminin bölgeye gönderdiği yetkili kişilerin, madenlerin yerlerini belirleyerek padişaha sundukları raporlar kitabın “Petrol” başlığı altında toplanıyor. Haritalardan birinde, 1899’da Musul ve Bağdat bölgesinde Dicle-Fırat nehirleri havzasında 65 noktada petrol araştırması yapıldığı görülüyor.

Padişaha sunulan 22 Ekim 1901 tarihli raporun sonuç bölümünde bölgedeki petrol kaynaklarının önemine dikkat çekilerek, “Fırat ve Dicle sevahilinde bulunan petrol madenleri dünyada en ziyade petrol hasıl eden menabiden biri olacaktır” deniliyor.

ARAŞTIRMACILAR İÇİN “OSMANLI YER ADLARI

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün “Osmanlı Yer Adları” isimli kitabı da, Türkiye dışında yer alan eski Osmanlı topraklarındaki idari birimlerin isimlerinin değişmesi nedeniyle yaşanan sorunların çözümünü amaçlıyor.

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü görevlilerinden Tahir Sezen’in hazırladığı kitapta Osmanlı toprakları üzerinde kurulu idari birimlerin bugünkü adları ve statüleri yer alıyor.

Yeni harflerle yazılmış yer adlarının alfabetik olarak sıralandığı kitapta, idari birimlerin eski harflerle adlarına, tarih içinde sahip olduğu unvanlara ve bu unvanlara göre bağlı olduğu bir üst idari birimlere yer veriliyor.Kitapta idari birim olmayan ancak stratejik öneme sahip yerlerin adları yer alıyor.