Kapitülasyon nedir? TDK kapitülasyon kelimesinin anlamı ve kökeni!

Kapitülasyonlar; adli, idari, mali ve iktisadi alanlarda yabancılara verilmiş imtiyazlardır. 18. yüzyıla kadar kapitülasyonların Osmanlı Devleti üzerinde olumsuz bir etkisi olmamış; hatta başta ekonomi olmak üzere birçok alanda faydası görülmüştür. Buna karşın özellikle bu yüzyılın sonlarına doğru kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti açısından olumsuz tesiri giderek artan ve pek çok alanda hissedilen ciddi bir sorun haline gelmiştir. Peki kapitülasyon ne demektir?

Kapitülasyon Ne Demek?

Kapitülasyon, bir ülkede yurttaşların zararına olarak, yabancılara verilen ayrıcalık haklarına verilen addır. Fransızcadan dilimize geçen bu kelime çoğunlukla kapütülasyon şeklinde yanlış telaffuz edilmektedir. Doğru kullanımı kapitülasyon şeklinde olmalıdır.

Kapitülasyon Kelimesinin Kökeni

Latince (caput) baş anlamına gelen kapitülasyon, baş eğmek anlamını taşımaktadır. Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında bile var olduğu görülen kapitülasyon, Osmanlı'nın eski gücünü ve ekonomisini yitirmesi ile birlikte egemenliğini tehdit eden bir durum haline gelmiştir. Fransızcadaki ''capitülation'' kelimesinden Türkçeye giren kapitülasyon, sürekli veya geçici olarak tanınmış hakları belirtmek için kullanılmaktadır.

İtalyancada kapitülasyon kelimesi anlaşma anlamına gelirken, Türkçede ayrıcalıklar anlamını taşımaktadır. Devletler arasında görülen kapitülasyon, antlaşmalar halinde düzenlenmektedir. Osmanlı Devleti'nde kapitülasyonlar sadece yabancılara verilmiş olup yerel halk böyle bir ayrıcalıktan faydalanamamıştır. Kapitülasyon normalde karşılıklı olarak verilmesi gerekirken, Osmanlı'nın son zamanlarında verilen bütün kapitülasyonlar karşılıksız olarak verilmiştir. Kapitülasyon kapsamında verilen ayrıcalıklara, eksiksiz olarak uyulması gerekir.

Kapitülasyon Nedir?

Ayrıcalık anlamına gelen kapitülasyon; sadece ekonomik ayrıcalıkları kapsamamakta, idari ve eğitim alanını da kapsamaktadır. Osmanlı Devleti'nde görülen kapitülasyonlar arasında din özgürlüğü, vergi muafiyeti, kendi okullarını açabilme ve seyahat edebilme özgürlüğü gibi ayrıcalıklar vardır. Kapitülasyonların bir ülkenin yabancılarına ayrıcalık olarak verilmesinden ötürü ülkenin kendi vatandaşları açısından kötü olarak yorumlanmıştır.

İlk kapitülasyonlar Selçuklu, Bizans ve Akdeniz kıyısındaki Arap ülkelerinde görülmüştür. Kapitülasyonların veriliş amacı ticareti kendi ülkelerine çekmek olsa da daha sonra merkantilist politika haline gelmiştir. Bir ülkenin başka bir ülkeye ayrıcalık verebilmesi için güçlü bir ekonomiye sahip olması gerekir. Kapitülasyonların bir süresi bulunmadığından dolayı süresiz olarak verilmektedir.