Osmanlıca yazılışlı Büyük Türkçe Sözlüğü yayınlandı
D. Mehmet Doğan’ın Büyük Türkçe Sözlüğü, ilk defa 1981’de basılmıştı. Geçen yıllar içinde 7 defa genişletildi ve geliştirildi, 26 baskıya ulaştı.
ABONE OL
8. genişletilmiş yayında önemli bir yenilik: Kelimelerin Osmanlıca yazılışları.
Bu baskıda eserlerinden örnek alınarak anlamlara şahit tutulan şair ve yazarların sayısı 1135’e ulaştı. Bu isimler arasında bir hayli yaşayan şair ve yazarımız da var.
Osmanlıca Yazılışlı Doğan Büyük Türkçe Sözlük’ün söz varlığı 130 bine ulaştı.
Niçin “osmanlıca yazılışlı” sözlük?
Büyük Türkçe Sözlük, 1970’lerden itibaren neredeyse elli yıllık sürekli bir emeğin mahsulü. İlk basılıştan beri sürekli yenilendi ve geliştirildi.
Bütün dünyada dil kültürel devamlığın esas zeminidir, Türkiye’de ise, kültürel devamlığı belirsizleştirmenin aracı hâline dönüştürülmüştür. İşte bu eser, kültürel devamlılığı dil ve sözlük üzerinden sürdürmeyi esas tavır olarak benimsemiştir.
Şimdi hem köklü hem yeni bir sözlük var elimizde: Osmanlıca Yazılışlı Büyük Türkçe Sözlük.
Öncelikle osmanlıca öğrenme ihtiyacı veya merakı olanların ihtiyacına cevap vermek için kelimelerin osmanlıca yazılışları olan bir sözlük gerekiyordu. İkincisi, Türk dünyasında alfabe birliği yok. Hâlâ bizim “eski yazı” dediğimiz harfleri kullanan Türk toplulukları var. Komşumuz Irak’da, Suriye’de, İran’da milyonlarca türkçe konuşan Türkler, Türkmenler, Afganistan’daki Türk toplulukları ve nihayet Çin istilasına maruz kalmış Uygur bölgesinin Türk toplulukları. Bu sözlüğün bunlar için de bir müracaat kitabı olacağı tahmin edilebilir.
Latin harfli “osmanlıca” sözlüklerde arapça ve farsça kelimelerin eski harfli yazılışları var. Bunlarda türkçe kelimelere yer verilmiyor. Son yıllarda umumî sözlük olarak arapça farsça kelimelerin yazılışlarına yer verilen sözlükler yayınlandı. Arapça ve farsça kelimelerde imlâ meselesi yok, asıl türkçe veya türkçeye batı dillerinden geçen kelimelerin yazılışları sıkıntılı. Bu Sözlük’te, sadece arapça ve farsça kelimelerin değil, türkçe, yabancı dillerden türkçeye geçen kelimeler ve yeni türetilen veya uydurulan kelimelerin de osmanlıca yazılışları var. Dilimizde kullanılan her türlü kelimenin osmanlıcasına bu sözlükte ulaşmak mümkün olabiliyor.
Bu baskı seçilmiş örnek cümleler bakımından da zenginleştirildi. Kelimelerin anlamlandırmasında şahit tutulan şair ve yazarların sayısı bin yüz otuz beşe (1135) ulaştı. Edebiyat tarihimize mal olmuş şair ve yazarlardan seçilen mısralar, beyitler, cümleler, türkü veya şarkı gibi anonim metinlerden alınan örneklerle benzersiz bir güldeste ortaya çıktı. Yusuf Has Hacib’den, Hoca Ahmed Yesevî’den günümüze kadar edebiyat ve fikir silsilemiz Sözlük’te görünürleşiyor.
Yûnus Emre’den günümüze Anadolu türkçesinin temsilcilerinden daha fazla örnek yer alıyor. Süleyman Çelebi, Fuzulî, Bâkî, Nâbî, Nef’î, Neşâtî, Şeyhülislâm Yahya, Evliya Çelebi, Nedim, Şeyh Galib, Niyazî Mısrî, Karacaoğlan, Âşık Ömer, Gevherî, Dertli, Ziya Paşa, Ahmet Rasim, Ömer Seyfeddin, Mehmed Âkif, Ahmed Haşim, Yahya Kemâl, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Halit Ziya, Refik Halit Karay, Reşat Nuri, Halide Edip, Yakup Kadri, Peyami Safa, Safiye Erol, Kemal Tahir, Necip Fâzıl, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra gibi büyük edebiyatçı ve yazarların yanında, Nureddin Topçu, Ömer Nasuhi Bilmen, Elmalılı Hamdi Yazır, Şekip Tunç, Hilmi Ziya Ülken, Şevket Süreyya Aydemir, Cemil Meriç, Erol Güngör, Turgut Cansever gibi ilim ve fikir adamlarından seçilmiş örnekler de büyük yekûn tutuyor. Fikir adamlarının, hukukçuların, mimarların, gazete yazarlarının cümleleri, anlamlarımızın şahidi olarak sözlüğuü mükemmelleştiriyor.
Bu yayınlanışta söz varlığı yüz otuz bine yaklaşan bir “kamûs” Osmanlıca Yazılışlı Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Söz varlığı genişletilirken yazılı kültürümüz esas alınmış, sözlüğü şişirmek için hayatta karşılığı olmayan “abanoz-laştırıvermek” gibi fiiller türetilmemiştir. Bu yeni baskıda ilk defa yer alan kelimeler edebî metinler taranırken tesbit edilmiş olanlardır.
Sözlüğün tek cilt olarak yayınlanması bütün çabalara rağmen mümkün olmadı. 2552+20 sayfaya ulaşan hacim, iki ciltlik bir sözlüğü mecburi hale getirmiştir.
