Yeraltındaki İstanbul'dan manzaralar

Yer üstündeki mimari ve doğal güzellikleri ile insanları hayran bırakan İstanbul, yeraltındaki yapıları ile de hala gizemini koruyan şehirlerden. Dan Brown’ın da son İstanbul ziyaretinde işaret ettiği İstanbul’un gizemli yöne, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.’nin yayımladığı “Yeraltındaki İstanbul” kitabı ile gün yüzüne çıktı.

Gazeteci-yazar Ersin Kalkan’ın kaleme aldığı Yeraltındaki İstanbul, İstanbul’un eşsiz mirasını bizlere hatırlatıyor ve dikkatimizi kentin yer altı zenginliklerine çekiyor. “Şehir anlatısı” olarak nitelendirilebilecek kitap, Büyük Saray’dan Ayasofya’nın sırlarına, Antik Liman’dan ayazmalara, su tesislerinden sarnıç’lara, çilehanelerden İstanbul’un yer altı efsanelerine uzanan geniş yelpazede farklı bir İstanbul’la yüzleştiriyor okuru.

Yeraltındaki İstanbul kitabının özelliği, İstanbul’u hem yer altı hem de yer üstü zenginliklerini birleştirerek anlatmasında çünkü çoğu zaman İstanbul’un toprak üzerinde gördüğümüz yapılarının kadim çağlarda farklı mimari yapıların üzerine kurulu yeni yapılardan ibaret olduğunu gözden kaçırabiliyoruz.

Ya da şimdi yer altında olan ancak yer üstünde de varlıklarını sürdüren yapıların tarihçesini çoğu zaman sadece gördüklerimizden ibaret sanabiliyoruz. Kitap, İstanbul’un görünen ve görünmeyen yapılarını birlikte anlatması bakımından da okura önemli bir İstanbul gezisi sunuyor.

İstanbul’u “yeraltından” keşfetmeye başlayarak arada bir yer üstüne de çıkarak okumanın keyfini sunan ve Yeraltındaki İstanbul’un sayfaları arasında bir başka İstanbul bulacaksınız.

İstanbul’un zenginliklerini tanımaya davet

Yeraltındaki İstanbul kitabının takdim yazısında, İstanbul’un yer altındaki zenginliklerinin yer üstündekiler kadar etkileyici olduğunu söyleyen İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş, kitaba dair şunları söylüyor: “İstanbul’un yeraltı zenginlikleri hiç şüphesiz dünyada başka hiçbir kentle karşılaştırılamayacak ölçüdedir. Binlerce yıllık bir tarihin bugün toprak altında kalan izleri, ayazmalar, sarnıçlar, tüneller, dehlizler... Yeraltındaki İstanbul adlı eser, İstanbul’un tüm bu zenginliklerini tanımaya bir davettir. Bir rehber niteliğindeki bu kitap bu İstanbullulara hem geçmişte hem de günümüzde bir İstanbul yolculuğu yaptırmaktadır.”

Kitabın Sunuş yazısına, “Bir şehir düşünün ki, zamanı mahzenlerinde dondurup saklasın; mekânı kuytularında hıfzedip geleceğe bıraksın… Ve bir şehir düşünün ki, “iz”lerini silmeden, çoğalarak yaşasın. İstanbul, dünden bugüne ve bugünden yarına, her sesi, her sözü ve eylemi hıfzederek, yeni sakinlerine sürekli tazeliğini koruyacak bir kitap sunuyor” sözleri ile başlayan İBB Kültür A.Ş. Genel Müdürü Nevzat Bayhan da kitaba dair şunları söylüyor: “İstanbul hakkında bilmemiz gerekenlerin çoğunluğu karşısında düştüğümüz acz, kitapların sayısındaki artışı da beraberinde getiriyor. Ve bu kitapları, geleceğin nesillerine de İstanbul’u anlama rehberi olarak kalacaktır. Bu şehri anladığımızda, “yabancı”lığımızın kaybolacağına; İstanbul’un ortak paydasında dün yükselmiş ortak kültürün bugün de yükselebileceğine inanıyoruz. Yeraltındaki İstanbul, İstanbul’a, dünyanın merkezine seyahate çağırıyor.”

Ersin Kalkan'ın kitaba dair kaleme aldığı metin ise şöyle:

İLK SÖZÜ İSTANBUL SÖYLEDİ, SON SÖZ DE ONA AİT OLACAK

İstanbul’un yeraltında taşıdığı sırlara ulaşıp anlatmak bir hayli zor ve iddialı bir iş aslında. Çünkü, çeşitli nedenlerle bu şehrin altında kapsamlı bir arkeolojik araştırma yapılmamış.

Bazı bilim insanlarının büyük bir özveriyle yaptığı ciddi çalışmalar ise, devamı getirilmediği için bir türlü tamamlanamamış. İstanbul’dan çok uzaklarda Hititler, Urartular, Sümerler, Likyalılar için yapılan araştırmalar için kolayca fon ve destek bulan arkeologlar İstanbul’un altına yolculuk yapmak istediklerinde imkansızlıklar içinde kıvranmışlar.

Bu nedenle İstanbul’un yeraltı şehri hakkında elimizde derli toplu bir envanter yok. Çünkü, her geçen gün bu şehrin şekli alt üst oluyor, sokak isimleri de sürekli değiştiriliyor; alt geçitler, üst geçitler, köprüler, viyadükler yapılıyor. Böyle olunca da insan sık sık yolunu kaybediyor ve zaman zaman umutsuzluğa kapılıyor. Ben bu süreci yaşadım. Bu şehrin tarihine, derinlerine yolculuk yapmak isteyen başkaları da aynı sıkıntıyı çekmesin diye bu kitabı yazmaya karar verdim.

İstanbul, uçsuz bucaksız bir okyanus aslında. Bu kitapta anlatılanlar ise, bir martının okyanustan gagasına alabileceği su kadar. Bu kitap bir tarih çalışması değil; bir şehir anlatısı sadece. Bu şehrin altında asırlardır uyuyan uygarlık kalıntılarına bir güzelleme de diyebiliriz. İstanbul’un yeraltında gezerken sık sık yerüstüne de çıkmak zorunda kaldım. Çünkü, söz konusu yapıların büyük bir çoğunluğu bir zamanlar yerüstündeydi. Ya üst kısımları yıkıldı bu eserlerin ve yerine başka yapılar inşa edildi ya da hiç durmadan esen rüzgarların getirdiği tozlar toprağa dönüşerek bağrına çekti bu eserleri. Ve ben de tarihsel süreç içindeki hikayelerini size nakledebilmek, önemlerini ve anlamlarını ifade edebilmek için sık sık derinlerden yukarıya çıkmak mecburiyetinde kaldım. Ya da tam tersi oldu.   

Bu anlatıda, yıllardır üstünde dolaşıp durduğum, içinde kaybolduğum, her eser yıkıldığında bir can uçmuşçasına kederlendiğim İstanbul’un yeraltına dikkatlerinizi çekmeye çalıştım. Üzerinde yaklaşık iki senedir çalıştığım bu kitapta, hatalar ve eksikler var kuşkusuz. Böyle olması da normal; çünkü, İstanbul var oldukça bu kitap kolay kolay bitmez.

Biz İstanbul’un derinlerine doğru yol aldıkça hep yeni keşifler yapacağız. Bu kent önümüzde yaprak yaprak açacak kendini. İstanbul’da yaşayanların insafsızlığına ve vicdansızlığına rağmen toprağın koynunda şefkatle barındırdığı sırları bize bu şehir kademe kademe gösterecek. İşte belki o zaman bu kitap da tamamlanmış olacak.

(Haber 7)