Türkiye'de sanayi montaja dönüyor!

"Türkiye ihracatının yüzde 80'den fazlası sanayi malları, yüksek teknoloji içeren ürün ihracatımız artıyor, Ar-Ge, Ür-Ge..." derken, İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) araştırması, sanayinin 'giderek daha fazla montaja' döndüğünü ortaya koydu.

Dünya'dan Kezban Karaboğa'nın haberine göre bu olumsuz tabloyu ortaya koyan rapora göre Türkiye'nin en büyük 500 şirketi ana girdilerini işletme içinde üretmiyor, daha çok ithal ediyor. Bu da üretimin 'montaj' niteliğini artırıyor.

Rapor,  "Türkiye'de sanayi giderek montaj ağırlık bir hal alıyor" diyor. Bu saptamanın gerekçesi, sanayi  üretiminde temel girdilerin ithalatla sağlanıp, Türkiye'de birleştirilmesi...Yani yatay tamlaşma değil, dikey tamlaşma var. Başka önemli bir saptama; tam da b montoj karakteri nedeniyle sanayinin ürettiği katma değer göreceli olarak azalıyor.

Rapor bulgularına göre Türk sanayisi yapısal bir değişim sürecinde.  Şirketler, dışarıdan daha fazla girdi ithal ediyor. Sanayide düzenli ve istikrarlı gelişme yaşanmıyor. Kaynak kullanımında verimlilik, işletme sermayesi yönetiminde etkinlik artmamasına karşılık, işgücü verimliliği yükseliyor,  çalışan kişi başına kâr, yaratılan ne katma değer,   üretimden satış ve satış hasılatı artıyor.

Ekonomik kârlılık az

Rapora göre şirketlerde ekonomik kârlılık da düşük seviyelerde  gerçekleşiyor. 2010'daki kârlılık oranı, ekonomik kriz yılı 2001'e göre daha yüksek seviyede olmakla beraber 2004'ün altında. Çalışmaya göre bu oranın düşük çünkü kullanılan kaynaklara göre yaratılan katma değer artış hızı yavaş. Bu da sanayinin giderek montaj sanayi haline gelmesinin sonucu.

Akgüç: Sanayi yapısal değişim yaşıyor, nispi önemi azalıyor

Çalışmaya büyük katkı olan Prof. Dr. Öztin Akgüç bulgular, sonuçlar hakkında soruları cevapladı:  

Sanayide nasıl bir değişimden söz ediliyor? Satışlar ve katma değere baktık. Bu 10 yıl içersinde nasıl gelişmiş, sektörlerin payı ne olmuş?

Bazı sektörlerin 2010'da 2001'e göre payları katma değer, satış, kâr ve istihdam olarak artmış. Bazılarının azalmış. Buna dayanarak diyoruz ki yapısal değişme var. Türkiye'de payı en çok artan sektör otomotivdir. Çok ağırlıklı sektör haline geliyor. Petrol ürünleri önemli bir sanayi dalıdır. Gerileyenler geleneksel sanayiler... Yani dokuma, tekstil, gıda, taş toprağa dayalı sanayiler.

Katma değer üretiminde sektörel durumlar nasıl?

Bunu anlamak için brüt katma değerle satışlar arasındaki ilişkiye bakıyoruz. Buna 'dikey tamlaşma' da deniliyor. Eğer satışlarımızla yarattığımız brüt atma değer eşitse demek ki biz sattığımız  her şeyi kendimiz üretiyoruz ve satıyoruz. Ama bu oran giderek düşerse veya düşükse bunun anlamı dışarıdan girdi alıyor, ithal ediyoruz. Eğilimine baktığımız zaman, brüt katma değerin satışlara oranı inip çıkıyor fakat genel trend brüt katma değerin satışlara oranı giderek düşmüş.

2008'den sonra hafifçe bir yükselme var ama genel eğilim gerileme yönünde. Buradan şu sonucu çıkarıyoruz. Diyoruz ki firmaların satışlara göre yaratmış olduğu katma değer azalıyor. Eğilim onu gösteriyor. Katma değerimiz belki artıyor ama satışlar kadar artmıyor. Daha yavaş artıyor. Bunun da anlamı şu; dışarıdan daha fazla girdi ithal ediyoruz. Dışarıdan aldığınız zaman da bu montaj anlamına geliyor.

Katme değer göreceli olarak azalıyor derken, firmalarda önemli olan kullandığı kaynağa göre daha fazla satış yapmaktır. Etkinlik ölçüsü budur. Ekonomik kârlılık dediğimiz bir kavram  var. Şunu kastediyoruz: Firma kullanmış olduğu bütün kaynaklara göre ne kadar katma değer yaratıyor? Katma değer; kullandığımız kaynak toplamı oranı... Tabii burada önemli olan kullandığınız kaynağa göre daha fazla katma değer yaratmaktır. 2001'e bakmak sağlık değil. 13.4, ondan sonra 17.3'e çıkmış 2004'te. 2010'da 2004'ün düzeyini bulamamış ekonomik kârlılık olarak. Katma değer göreceli olarak azalıyor, neye göre, kullandığımız kaynağa göre.

İstihdam ve  katma  değer  ilişkisi nasıl?

İstihdam çok hızlı artmadığı halde, kâr, katma değer artmıştır. Burada şu sonuca varıyoruz ki katma değer 2001'de 19 binlere yükselmiş. 2010 yılı 2009'un çok kötü bir yıl olmasıyla çok daha iyi gözükmüştü. Fakat genelde şunu  görüyoruz. Kişi başına çalışan başına kâr artıyor. Üretimden satışlara baktığımız zaman satış hasılatı da artıyor. Çalışan kişi başına katma değer ve üretimden satış artıyor. İstihdam bu firmalarda bu dönemde yüzde 2.6 artmış. İstihdam fazla artmıyor ama katma değer daha fazla artıyor. Bu da ileri teknoloji kullanıldığını gösterir.

Genel sonuç nedir?

Taşıt araçlarındaki gelişme dikkat çeken  noktalardan biri. En büyük sektör, kimya petrol ürünleri, lastik ve plastik sanayidir. Hala da öyledir büyük firmalar  kapsamında. Niye, çünkü o da ithalata ya da montaja dayalı bir sanayidir. Rafirenilerin hepsi buraya dahil. Üretimden ziyade hizmetlere dayanan bir büyüme var. Sanayinin nispi önemi azalıyor.

Bundan sonra büyük bir mucize olursa, büyüme olur. Neyle büyüyeceksiniz ki? Yarattığınız artış, işçiye gitmiyor, kâra gidiyor. Bu dönemde üretimden satışların büyüme hızı % 7. Buna mukabil istihdam artışı 2.6. Bence Türkiye ara malını ithalat yerine içerde üretmeye yönelmeli.