Onlar da sıcak bir yuva istiyor

Çocuk Hizmetleri Genel Müdürü Abdulkadir Kaya ailelere çağrıda bulundu.

Çocuk Esirgeme Kurumu deyince ne geliyor aklınıza, nasıl bir resim zihninizde beliren?

Bir koğuş... Yan yana dizilmiş onlarca ranza. Rutubet. Pislik. Kötü koku... Bir örnek giydirilmiş, sağlıksız mutsuz örselenmiş her yaştan kızlı erkekli yüzlerce çocuk. Ve, etrafta bağırıp çağıran masal cadısı kılıklı onlarca bakıcı...

Buna yakın bir şey mi?

Muhtemelen.

Ama öyle değil. Artık öyle değil. İnsanın içinde uyanan ilk duygu hâlâ derin bir merhamet olsa da -şükür ki- kurum çocukların üstün yararına uygun hale getirilmiş durumda. İstanbul'da ya da taşrada herhangi bir kurum evine gittiğinizde göreceğiniz şey sadece mutlu, sağlıklı, neşeli çocuklar olacak. Ben en son 3-5 yaş arası çocukların kaldığı Semiha Şakir Çocuk Yuvasını gezdim. Memnuniyetle gördüm ki en pahalı en havalı kreşlerden daha temiz daha güzeldi. Bakıcıların, görevlilerin çocuklara ilgisi, ihtimamı da harika.
Nimet Çubukçu'nun sorumlu bakan olduğu dönemden başlayarak kurumun yapısı, işleyişi, mevzuatı pek çok değişiklik geçirdi ama hepsinden önemlisi, çarpık anlayışın değişmesiydi. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin'in azminin ve titizliğinin bir sonucu olarak yaşanan dönüşüm pekela bir devrim olarak nitelenebilir.

Koruyucu ailede yüzde 971 artış var

Ama çocukların hayatlarında asıl büyük değişimi sağlayan proje Bakanlığın kararlılıkla hayata soktuğu "Koruyucu Aile" modeli. Bazı nedenlerle kendi ailesi yanında olamayan devlet bakımındaki çocuklar harika bir formülle ihtiyaç duydukları aileye kavuşturuluyor. Emine Erdoğan'ın başkanlığında 81 ilin vali eşleri aracılığıyla geçen Aralıkta başlatılan 'gönül elçileri' projesi bir rekoru mümkün kılmış. Aile yanına yerleştirilen çocuk sayısı sekiz ayda yüzde 971 artmış! Geçen yıl Temmuza kadar aile yanına yerleştirilen çocuk sayısı 135 iken bu yılın Temmuz sonundaki rakam bin 312. Her çocuğa aile kazandırma gayreti ve niyetiyle biz de Çocuk Hizmetleri Genel Müdürü Abdülkadir Kaya ile konuştuk. İki çocuk babası olan Kaya "kurum bakımı ne kadar iyi olursa olsun her çocuğun bir aileye ihtiyacı var" diyor.

-Koruyucu aileliğe karar verenler için süreç nasıl işliyor? Aileler seçim yapabiliyor mu?

Aile koruyucu aile olmak için müracaat ettiğinde talepleri de alınıyor. Hangi yaş grubunda bir çocuk istiyorlar? Kız ya da erkek çocuğu mu, sağlıklı mı engel mi gibi özellikler alınıyor. Daha sonra ailenin detaylı incelemesi yapılıyor ve koruyucu aile yanına yerleştirilecek çocuklarla ilgili önceden hazırlanmış portföye bakılarak hangi çocuk hangi ailenin yanına verilirse problem yaşanmaz, maksimum uyum sağlanır, bu değerlendiriliyor, eşleştirilme yapılıyor. Çocukla aile önce bir saat, son bir gün, sonra bir hafta sonu gibi iki aya yayılan aralıklarla görüştürülüyor. Süreçler olumlu geçtiyse çocuğa soruluyor, sen bu ailenin yanına gitmek istiyor musun diye. Cevap olumluysa aileye de soruluyor, bu çocuğu evladınız gibi koruyup kollamak istiyor musunuz diye. Bu da olumluysa komisyon kararıyla işlemler tamamlanıyor ve çocuk ailenin yanına yerleştiriliyor.

Çocuk da aile de yalnız bırakılmıyor

-Çocuğun hali nicedir diye belli aralıklarla aile ve çocuk kontrol ediliyor değil mi?

Çocuk da aile de yalnız bırakılmıyor. Aktif bir izleme yapılıyor. Birkaç izleme var. İlki, korucuyu ailenin izlenmesi. İkincisi, çocuğun takibi. Gelişimi adaptasyonu sosyal davranışı ileriye doğru mu gidiyor, gerileme var mı, stabil mi diye değerlendiriliyor. Ayrıca çocuğun varsa biyolojik ailesi ve varsa yakın çevresi akrabaları da izleniyor.

-Çocuğun güvenliği ve iyiliği için izlemelerin gerekliliğine şüphe yok ama aile bir süre sonra bu yakın takipten rahatsız olabilir mi?

Bu sürekli hesap soran değil bilakis aileye çocuğun bakımında yetiştirilmesinde katkı vermeyi amaçlayan bir izleme yöntemi. Çocuğun özelliklerini aktarmak,uyum sürecindeki muhtemel sorunların en hafif şekilde atlatılabilmesini sağlamak için meslek elemanlarımızın aileye desteği.

-Evlat edinmeyle arasındaki fark ne?

İkisinin de odağında çocuğun aile yanında yetişmesi var, ikisinde de ailelerin seçim kriterleri aynı. Ancak çocukların hukuki durumları farklı. Evlat edinmede aile, evlat edinme yolu ile hukuksal bir süreci tamamlayarak velayet hakkını alırken, Koruyucu Aile sisteminde aile, çocuğun bakım yetişme ve eğitim sorumluluğunu devletle paylaşıyor, çocuğun velayeti öz ailesinde kalıyor.

Çocuğa tüm ilgisini sevgini verip bağlandıktan sonra günün birinde ondan ayrılmak zorunda kalmak herhalde en büyük korkudur koruyucu aile olmayı düşünenlerde. Bu, çocuk için de çok sarsıcıdır.Buna karşı tedbiriniz ne?

Mühim bir soru bu. Ancak koruyucu aile yanına yerleştirilecek çocuklar önceden belirlendiği için bu kriterlere önceden dikkat ediliyor. Ailesinin yanına dönme ihtimali olan çocuklar mümkün mertebe koruyucu aile yanına yerleştirilmiyor, kendi ailesinin yanına döndürülmeyle ilgili işlemler yapılıyor. Dolayısıyla koruyucu aile yanına yerleştirilecek çocuklar zaten devletin bakım ve koruması altında. Devletin korumasındayken de onları kimsenin almasına imkân yok.

Müsterih olun, çocuk sizden ayrılmaz

-Çocukların biyolojik aileleri 10 yıl sonra gelip çocuğunu isteyebilir ama yine de?

Genellikle parçalanmış aileler bunlar. Bir aile bütünlüğü olduğunda zaten çocuğun üstün yararı gereği ailesinin yanına döndürülmeyle ilgili çalışmalara başlanıyor. Koruyucu aileye verilen çocuklar daha çok anne-babası olmayan veya ayrı, bir araya gelme ihtimalleri çok düşük olan ya da büyük bir sorun yaşamış sorunu devam eden aileler. Dolayısıyla çocuğun koruma kararı devam ettiği müddetçe koruyucu aileden alınma durumu yok. Koruyucu aile istemediği ya da koruyucu ailede bir sorun yaşanmadığı müddetçe. O yüzden koruyucu ailelerimiz de başvurmayı düşünenler de bu konuda son derece müsterih olsunlar.

-Aile aynı çocuğu evlat edinmek isterse?

Evlat edindirme tüzüğünde önemli değişiklik yapıldı. Artık koruyucu aileler koruyucu aile oldukları çocuklar evlat edindirme statüsüne gelirlerse öncelik onların oluyor. Ailelerimiz bu konuda da müsterih olsun, evlat edinmek isterlerse, şartları da tutuyorsa öncelik onların. Onlarda bir problem olmadığı, çocuklara iyi annelik babalık yaptıkları, çocuğumuz da ailede mutlu olduğu müddetçe ayrılma ihtimali çok çok zayıf.

Altın ölçümüz: Çocuğun üstün yararına uygunluk

-Koruyucu aile olacakların yaş grubuna yani doğal anne baba olacak yaşta olup olmadıklarına bakıyor musunuz yoksa mesela 60-70 yaşında bir çifte de çocuk veriyor musunuz?
Yaş aralığı 25-65 yaştır ama kriterimiz ailenin ona sağlıklı annelik babalık yapabilme özelliğidir. Ayrıca yaş uyumu da aranıyor.

-Tek ebeveyne de çocuk veriyorsunuz...

Toplumun kabul edebildiği değer yargıları içinde yaşayan evlenmemiş ya da boşanmış, çocuğa annelik yapabilecek kadınlara..

-Tek erkeklere çocuk verilmiyor ama değil mi?

Şu ana kadar öyle bir uygulamamız yok. Koruyucu aile talebi değerlendirilirken temel ilkemiz çocuğun üstün yararı ilkesidir. Çocuğun koruyucu aile yanına yerleştirilmesi ve o aileye verilmesi çocuğun yararına mıdır değil midir bakılıyor. Altın ölçümüz bu.

Çocuğun aileye hiç bir maddi külfeti olmuyor

-Devlet koruyucu aileye maddi destek de oluyor galiba...

Çocuğumuz koruyucu aileye maddi külfet getirmiyor. Devlet çocuğun ihtiyaçlarına mütealik olarak eğitim, mama bez, sağlık, giyim tüm masrafları karşılıyor, harçlığını veriyor. Yaş gruplarına göre miktar değişiyor. En alt grupta ödeme 340, en üstte 710 lira.

-Aile bu parayı almak istemezse ne oluyor?

Memnuniyetle ifade etmek lazım ki pek çok ailemiz almıyor. Biz çocuklarımızın ticari bir meta olarak görülmelerine müsaade etmiyoruz. Bu tip ailelere de çocuklarımızı vermiyoruz. Ama verilen ücret tümüyle çocukların masraflarına karşılık. Aile fertlerinden biri sigortalı değilse ve gönüllü sigortalı olmak isterse, ücretini ödeyip makbuzunu bize ibra ettiğinde bunu da masrafa dâhil ediyoruz. Böyle bir avantaj da getirildi yeni bir düzenlemeyle.

Biz mi çocuğu koruduk yoksa o mu bizi korudu bilmiyorum

-Nasıl geri dönüşler alıyorsunuz koruyucu ailelerden?

Bir "baba" enteresan bir şey söyledi. Dedi ki "Çocuğumuz evimize geldiğinden beri evimize ne bela ne hastalık ne başımıza bir iş geldi. Bilakis sevincimiz mutluluğumuz evimizin bereketi arttı. Biz mi bu çocuğa koruyucu aile olduk yoksa bu çocuk mu bizi koruyor anlayamadım". Karadenizli bir ailemiz de kendi çocukları büyüyüp üniversiteye gidince küçük bir çocuğumuza koruyucu aile olmuş. Anlattıkları şu: "Biz akşam yemeğinde buluşmazdık buluşur olduk. Hitaplarımıza hitap etmezdik eder olduk. Kılık kıyafetimize dikkat etmezdik, herkes kendine çeki düzen verdi. Birbirimize saygı sevgimiz ilgimiz arttı. Bu çocuğu aldıktan sonra biz yeniden aile olduk. Gazeteci Mutlu Tönbekici'nin de koruyucu aile olması koruyucu aileliğin bilinirliliği açısından çok güzel çok mutlu bir olay oldu.

STAR GAZETESİ