Gürbüz: Uçağımız Kürecik için düşürüldü

Gürbüz, “Suriye’ye uluslar arası bir müdahale olursa Rusya risk almaz” dedi.

SURİYE ÜZERİNDEN KÜRECİK’TE RUS RULETİ

Prof. Dr. Vedat Gürbüz, Rus dış politikasının şifrelerini Bugün gazetesinden Seda Şimşek'e anlattı. Gürbüz, "Düşürülen uçak da Malatya'dan kalktı, radar üssünün kurulduğu Kürecik de Malatya'da. Uçak düşürüldü çünkü Ruslar'a göre bu uçak Türkiye'de kurulan yeni radar sistemini ve Suriye'deki hava savunma sistemini test ediyordu" dedi

"SİYASİ KRİZ ANLARINDA TÜRKİYE İLE RUSYA HEP AYRI DÜŞÜYOR"

Prof. Dr. Vedat Gürbüz, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi. Dünyaca ünlü Türk tarihçi Prof. Dr. Kemal Karpat’ın talebesi. Doktorasını ABD’de Wisconsin-Madison’da tarih ve uluslararası ilişkiler alanında tamamlamış.Türk dış politikası, Soğuk Savaş Dönemi Sovyet-Amerikan siyaseti, Orta Doğu ve Kafkaslar Gürbüz’ün çalışma alanı. “Vietnam Savaşıî adlı kitabından sonra “Kafkasya’da Siyaset-Çatışma Ortamı ve Taraf Güçlerî kitabı Mayıs ayında raflarda yerini aldı. Suriye’nin Türk uçağını düşürmesinin ardından gözlerin çevrildiği Rusya’yı en iyi tanıyanlardan. Rus dış politikasında Türkiye ile ilişkilerin “Avrasyacı, otoriter bir mantıklaî ele alındığına işaret ediyor. “Dostluk ya da ilişkilerin gelişmesi siyasi kriz anlarında ortaya çıkar. Siyasi kriz anlarında Türkiye ile Rusya hep ayrı düşmekte, 2008 Gürcistan Savaşı’nda olduğu gibiî diyor. Hazar Havzası, enerji meselesi, Karabağ sorunu, Gürcistan’daki ayrılıkçı hareketler ve Kuzey Kafkasya diğer meseleler. Ona göre Suriye meselesi bu olumsuzluklara eklenen bir halkadan ibaret.  

* Dünya soğuk savaş günlerine geri mi dönüyor?

Soğuk savaş sona erdikten sonra, Batı kendisine yeni bir düşman buldu. Bu da İslam ya da İslami terörizmdi. Rusya ve Çin, bu yeni düşmanı Müslüman Kuzey Kafkasya’da, Çin de Müslüman Sincan-Uygur Bölgesi’nde kısmen kabul etti ancak eski komünist dünya gerçek manada yeni bir düşman bulamadı. Soğuk savaş algısındaki değişiklik Arap Baharı’nı meydana getirdi. Doğu Avrupa ülkelerinin AB’ye, NATO’ya girmesi, Çin ve Rus kapitalizmi soğuk savaştaki en büyük değişiklik. Demokrasi sadece bir Batı normu, standardı olmayıp, tüm insanların kendi şartları içerisinde sahip olabilecekleri bir siyasi yönetim şeklidir. Bu yüzden Arap Baharı yeşermeye çalışan demokratik hareketler Soğuk Savaş’ın tersine ne Amerikan merkezli ne de Rusya karşıtı olmak zorunda değil.

* Yani Orta Doğu’da yaşananların bir Amerikan kurgusu olmaması ihtimali de var.

Amerikan karşıtı demokrasiyi en güzel Latin Amerika gösteriyor, orada sol demokrasi çok güçlü ve işleyen bir demokrasi. Araplar’da da illa Amerikan dostu olmayan yeni bir demokratikleşme düzeni ortaya çıkabilir.

RUSYA DOSTLARINI KAYBEDİYOR

* Rus dış politikasının ekseni nedir?

Rusya’nın sürdürdüğü dış politika SSCB’den çok farklı değil. Farklı olmadığı gibi güçlenen Rusya, SSCB’yi taklit etme yolunda. Rusya’nın Suriye’de yaptığı şey, kendisini yalnızlaştıran ideolojiden ibarettir. Bu ideoloji her şeyden önce eski komünist bloğun etki alanı ile alakâlı. Sovyetler’den sonra Rusya’da çok şey değişmiş olsa da dost-düşman, müttefik ya da karşıt mahfiller neredeyse aynılıkla sürüyor. Yani Rusya’nın dostları otoriter, totoliter ve çoğu zaman sol milliyetçi kanatta olan ülkeler.

* Rusya dostlarını kaybediyor o halde!

Camp David ile beraber Mısır Sovyetler’den ayrılmaya başladı. Arap Baharı ile beraber de Libya ve bazı Arap ülkeleri Rusya’dan ayrıldı. Irak’taki Baas yönetimi çökünce orası da Rusya’dan uzaklaştı. Bu şartlar altında, Rusya’nın Orta Doğu’daki Arap dünyasındaki son kale Suriye kaldı. Rusya ile Suriye arasında çok ciddi siyasi ve askeri bağlar var. Suriye ordusu Rus silahları kullanıyor. İsyanın ardından Rusya, Suriye’nin hava ve deniz savunmasını oldukça güçlendirdi. Suriye’ye füze dahil bir çok silah temininde bulundu. Tartus’ta donanma üssü var. Çünkü, Suriye jeopolitik olarak Akdeniz’e hakim bir pozisyonda, Rusya’nın en sıcak denizi. Batı ile olan müzakerelerinde Suriye’yi bir koz olarak kullanmak istiyor. BM’de ikna için bazı şartlar öne sürebilir.

* Rusya BM’de ikna olmak için ne gibi şartlar öne sürebilir?

Bir tanesi Kürecik Radar Üssü olabilir. Polonya ve Çek Cumhuriyeti’ne kurulacaktı, Rusya’nın itirazları üzerine Kürecik’e kaydı. NATO Kürecik’te radar üssü kurdu, İran ve Rusya bunu tehdit sayıyor. Düşürülen uçak da Malatya’dan kalktı, Kürecik de Malatya’da. Suriye’de bu uçak düşürüldü çünkü Ruslar’a göre bu uçak Türkiye’de kurulan yeni radar sistemini ve Suriye’deki hava savunma sistemini test etmek amacıyla uçtu.

GÖZDAĞI VERDİ

* Uçağın düşürülmesi ile bir bakıma NATO’ya mı meydan okundu?

Ruslar’ın kurmuş olduğu hava savunmasının, Türkiye’de kurulan yeni radar sistemini ve Suriye’deki hava savunma sisteminin testini önlemiş olmasını bir başarı olarak değerlendiriyorlar. NATO’nun veya herhangi bir dış gücün müdahalesi söz konusu olduğunda Suriye hava savunmasının Rusya tarafından ne kadar güçlendirildiğinin gösterilmesi açısından bir göz dağı. Rusya, Suriye üzerinden cevap veriyor, dişini gösteriyor. Rusya, Suriye’yi dış müdahalelere karşı hazırladığını ispat etmeye ve Suriye’ye dokunulmayacağını göstermeye çalıştı.

* Rusya Kürecik’i neden tehdit olarak algılıyor?

Bush döneminde planlanan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti’ne kurulması düşünülen füze savunma sistemi gerek Rusya’nın ciddi muhalefeti ve gerekse de Obama yönetiminin yeni dış politika vizyonu çerçevesinde rafa kaldırıldı, bunun yerini Kürecik’teki radar sistemi aldı. Bu radar sistemi, bölgeyi kontrol edecek güçte. Rusya ise Azerbaycan’daki Qabala üssünü kullanmakta ve burayı çok geliştirdi. Türkiye’nin bütün muhalefetine rağmen Azerbaycan bu üssü Rusya’ya verdi. Yani Ruslar da bütün bu bölgeyi gözetlemekte, kontrol altında tutmakta. Kürecik bunu dengelemeye çalışmakta. Rusya da Kürecik’i kendisi açısından bir tehdit olarak görmekte. Kürecik’in sadece İran için değil, belki de gizli anlamda Rusya için kurulduğunu düşünüyor. Bu yüzden de zaten Suriye’de düşürülen Türk jeti Kürecik’e karşı bir cevap olarak görülmekte. “Siz oraya bir radar üssü kurdunuz ama bakın biz sizi Suriye’de bile etkisiz hale getirebiliyoruz. Bizimle uğraşırken iyi düşününî mesajı veriyorlar.

* Esed, İran uçak savarları ile Türk uçağının vurulduğunu söylüyor.

Ha İran ha Rusya çok farketmiyor. Çok büyük savaşların sebebi yıllarca karanlıkta kalmış. İddialar ne olursa olsun, okunması gereken sonuç bu. Teknik meseleler hep tartışılır. Türk Hükümeti ne diyorsa ona inanmak, ona güvenmek ve onun arkasında durmalıyız. İç siyasetteki şüpheciliği dış siyasete bulaştırmamak lazım.

SURİYE AĞZI İLE KONUŞMASI HUSUMET İÇERİYOR

* Suriye ile Türkiye arasındaki soruna Rusya da mı eklemleniyor?

Bu durum Türk-Rus ilişkileri açısından son derece zararlı ve tehlikeli. Hatta Rusya’nın Suriye ağzı ile konuşması da diplomatik olarak bir husumeti içeriyor. Bunun mutlaka Türk-Rus ilişkilerine yansımaları olacaktır. Doğal gazda Rusya’ya olan bağımlılığın azaltılması, doğal gaz kaynaklarının çeşitlendirilmesi elzem. İyi ilişkiler içerisinde olan Türkiye ve Rusya, bölgesel ve çevre siyasetlerde bunun bir faydasını görmemekte. Kafkasya’da da Rusya Türkiye’yi önleyici, etkisini azaltıcı bir politik ilke benimsedi.

MÜDAHALE BATI’YA NÜFUZ İMKANI VERİR

* Clinton’un Rusya ve Çin’e bedel ödettirilmesi çağrısı nasıl yorumlanmalı?

Rusya ve Çin ayak diretirken diğer yanda Suriye konusunda tam bir birlik oluşturdu. Atılacak her adımın da atılmayacak her adımın da bedeli var. Suriye farklı bir örnek olabilir ama Arap dünyasındaki gelişmeler ABD ve İsrail’i de rahatsız ediyor. Bazı dost rejimlerin Mısır’da olduğu gibi ABD ve Batı karşıtı bir demokrasi geliştirmelerinden endişe duyuyorlar. Bu yüzden belki Suriye’ye müdahale bundan sonra Arap Baharı’nın alacağı şekil açısından Batı’ya bir nüfuz imkanı da verebilecek.
 
* Rusya durduğu yerde dururarak uluslararası sistemi kilitlemiş oluyor.

Rusya pragmatik bir ülkedir. Putin Rusya’nın reflekslerini değiştirmekle beraber Rusya garanti görmediği bir olayı üstlenmez. Rusya, Suriye üzerinden ideolojisini ve demogojisini işletecek ama uluslararası bir müdahale ortamı gerçekleştiğinde Suriye’ye görünür bir siyasi destekten başka hiç bir risk almayacaktır. Rusya’nın Suriye desteği sadece süreci uzatıyor ve bölgedeki çatışma alanını genişletiyor. Eğer dış müdahale şartları oluşur ve karar verilirse Rusya’nın muhalefeti ya da ikna edilmesi hiç bir önem taşımaz. NATO ya da Arap Birliği ve NATO ortak harekete geçer, bu da bir ilk olur. Yalnız bir Rusya’nın, Orta Doğu’da Suriye üzerinde oluşacak bir ittifaka müdahale gücü yok, BM’de veto hakkını kullanıp, Esed yönetimine silah desteği sağlar, hepsi o. Rusya’ya bazı güvenceler verilirse, ideolojide, söylemde aynı kalır, tavırda ve eylemde sessizleşebilir.

* Geleneksel Germen-Rus ittifakı çerçevesinde Rusya’nın ikna edilmesinde Almanya bir rol oynayabilir mi?

Almanya’nın Çarlık Rusyası üzerinde muazzam bir tesiri vardı. Nihayetinde Büyük Katarina bir Alman’dı. Almanya hiçbir zaman Rusya’ya karşı İngiltere’nin verdiği tepkiyi vermiyor fakat Almanya’nın en ileri Rus karşıtlarıyla ilişkileri Rusya için bir tehdit oluşturuyor. Diğer Batı ülkelerine göre Rusya üzerinde hâlâ bir etkisi var ama bu etkinin Rusya’ya kararını değiştirtecek ağırlıkta olduğunu düşünmüyorum.

* Bölgede bir Şii-Sünni çatışması Rusya’nın işine gelir mi?

Şii-Sünni çatışması Rusya’nın desteklediği bir çatışma alanıdır. Çünkü, Rus dış politikası çatışma ekseni üzerinde kuruludur. İran da aynı gelenekten geliyor. Çatışmalardan beslenirler. Bu ortamı körüklemek Ruslar’ın geleneksel dış politika ideolojisine oldukça uygun düşüyor. Arap Baharı bıçak sırtında. İleriye de gidebilir, geriye de düşebilir. Rusya da geriye düşmesi için elinden gelen çabayı gösteriyor. Arap Baharı ileri giderse, Suriye de Baas yönetimi ve Esed yönetimi mutlaka sona erecektir. Esed sonrasında Baas Rejimi’nin yerini kaos değil, normalleşme alırsa bu da Rusya’nın Orta Doğu’da en açık ve en kesin yenilgisi olacaktır.

ABD GEÇMİŞTE  BÜYÜK BAŞARISIZLIKLAR YAŞADI

* Suriye’ye bir dış müdahalenin şartları oluşuyor mu?

Özellikle ABD, Vietnam gibi ülkelerde, Güney Amerika ülkelerinde, Asya’nın bazı bölgelerinde zayıf ve parçalı yapıdaki siyasi grupları destekleyerek çok büyük başarısızlıklar yaşadı. Bu yüzden ABD ya da NATO Suriye’de bu tür parçalanmış yapıya askeri destek vermeye çekiniyor. NATO, Suriye’nin dış müdahale açısından olgunlaşmadığını düşünüyor. Rusya ve Çin ikna edilirse BM kararları ile ambargolar, uçuşa yasak bölgeler ve Barış Güçleri kanalıyla Suriye’deki rejim etkisiz hale getirilir. Batı şu anda bunun peşinde. Özellikle Türkiye, Suudi Arabistan ve Lübnan Suriye’deki yangının sıçradığını iddia ederse askeri müdahale süreci de hızlanır. Arap Ligi’nin, Irak haricinde komşularının, Batı’nın ve NATO’nun desteğini almış bir müdahale Çin’e ve Rusya’ya rağmen çok da gayri meşru sayılmaz.

* Rusya-İran hattındaki müttefiklik aslında Baas rejiminin etrafını çeviren sur gibi.

Aslında İran’ın en büyük tarihi düşmanı  Rusya idi. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Rusya, işgal ettiği Kuzey İran’dan çıkmak istemedi. İran siyaseti her zaman Rusya’nın baskısı altında kaldı. İran’daki komünist Tudeh Partisi, ülke siyasetinde çok güçlüydü. Komünist akımlar İran’da, İran’ın milli bütünlüğünü, toprak bütünlüğünü tehdit edecek kadar güçlüydü. İran İslam Devrimi, komünistlere göre komünist ihtilaldi ancak mollalar son anda devrimi ele geçirdiler. Yine, İslam devleti kurulduktan sonra İran’da yönetime karşı cephe alan terör ve muhalefet grubu Halkın Mücahitleri sol ve komünist menşeili bir hareketti. Sonra İran’ın Batı düşmanlığı, Rusya’nın da bu düşmanlığı değerlendirmesi ikisini biraraya getirdi. Kafkaslar’da ve Orta Doğu’da oyun kurucu oldular.

ÇİN’İN SURİYE SİYASETİ GERÇEKÇİ DEĞİL

* Rusya ve İran biraz anlaşılabilir de Çin’in Baas sevgisi nereden?

Aslında bu Çin’in ticaret mantığına aykırı bir durum. Çin açısından Suriye sadece alternatifli bir ticari dağıtım bölgesi. Bu yüzden Çin’in Suriye siyaseti gerçekçi değil, Çin’in Orta Doğu’da çıkacak kaostan hiç bir menfaati bulunmuyor. Hürmüz Boğazı’nın kapatılması gibi bir durumda en fazla zararı başta Çin ve Asya ülkeleri görür. Bazı siyasi gözlemcilere göre Rusya, Kuzey Kafkasya’dan önce Çin’in nüfuzu sayesinde Uzak Doğu’dan parçalanma yaşayacak.