BES'te birikin para ile ömür boyu emekli aylığı

 Mortalite tablosundaki kalan ömür süresi ve erken ölümde paranın varise kalıp kalmayacağına göre emekli aylığı değişecek. 

Hazine Müsteşarlığı’nın 1 Nisan 2015’te yayımladığı Yıllık Gelir Sigortaları Yönetmeliği, 1 Ekim 2015 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek. Yönetmeliğin uygulanmasıyla, bugüne kadar daha çok tasarruf aracı olarak kullanılan bireysel emeklilik sisteminin (BES) emeklilik ayağı da devreye girecek.

BES şirketleri mevcut uygulamada da 56 yaşını doldurmuş müşterilerine isterlerse o güne kadar biriktirdikleri paraları topluca ödeme veya emekli aylığı bağlama seçeneği sunabiliyor. Ancak, kuralları şirketler belirliyor. 1 Ekim’den sonra ise ömür boyu ya da belli süreyle emekli aylığı bağlamak Hazine Müsteşarlığı’nın belirlediği kurallara göre yapılacak.

Şirketler, yatırdıkları para karşılığı ileride ne kadar emekli aylığı ödenebileceği, gelir sigortası sözleşmelerinin teminatları, varsa kâr payı uygulamaları, matematik karşılık tutarları ve yapılan kesintilere ilişkin bilgileri internet siteleri üzerinden müşterilerine düzenli olarak verecek.

Yönetmeliğe göre, sigorta şirketleri bir kişiye ömür boyu emekli aylığı bağlarken, kişinin o tarihteki yaşı ve cinsiyetine göre bir yaşam beklentisi tahmininde bulunacak. Bu tahmini de Türkiye Hayat Annüite (TRHA) tablosunu kullanarak yapacak.

Ancak, BES şirketleri, TRHA tablosunda ‘ihtiyatlı’ değişiklik yapabilecek. Şirketler, kullanacakları ölüm düzeyi (mortalite) tablolarını Hazine Müsteşarlığı’na onaylatmak zorunda olacak.

TABLODAKİ ÖMRE GÖRE EMEKLİ AYLIĞI DÜŞECEK

Şu an kullanılmakta olan TRHA tablosuna göre 56 yaşındaki erkeklerin 81 yaşına kadar, 56 yaşındaki kadınların ise 85.5 yaşına kadar yaşayacakları varsayılıyor.

Hesaplama sırasında kalan yaşam beklentisi ne kadar yüksek tutulursa ömür boyu bağlanacak emekli aylığı da o kadar düşecek.

Ömür boyu süreyle emekli aylığı ödenmek üzere gelir sigortası yaptıranlar diledikleri zaman sigortadan vazgeçebilecek. Ancak, Türk Ticaret Kanunu uyarınca sigorta şirketleri, ayrılmak isteyen müşterilerinden sağlıklı olduklarını ispat etmesini isteyebilecek.

Şirketler, sigorta yapılırken, ayrılma durumunda müşterilerinden sağlık raporu isteyip istemeyeceklerini poliçede belirtmek zorunda olacak. Toplu paradan, taksitli prim ödemelerinden ya da iratlardan azami yüzde 2 oranında kesinti yapılabilecek.

Sigortadan ayrılma halinde sigorta sözleşmesinde geçirilen süreye ve şirketçe belirlenecek diğer unsurlara bağlı olarak değişen erken ayrılma kesintileri uygulanabilecek.

56 YAŞ ÜSTÜNDEKİLER TOPLU YATIRABİLİR

Daha önce BES’te hiç birikimi bulunmayan 56 yaş üzerindeki kişiler topluca para ödemek suretiyle gelir sigortası yaptırarak emekli aylığı bağlatabilecek. Emekli aylığı ödemeleri hemen başlayabileceği gibi en fazla 5 yıl ertelenebilecek. 56 yaş üzerindekiler sadece Türk Lirası cinsinden para yatırabilecek.

BES’e para yatıran ve 56 yaşına gelen kişi birikmiş parasını devlet katkısı ve nemalarıyla birlikte topluca alabileceği gibi, tamamını gelir sigortasına aktarıp emekli aylığı ödenmesini isteyebilecek.

Bu durumda bağlanacak emekli aylığı, gelir sigortasının başlangıcında, ölüm düzeyi tablosu, teknik faiz oranı ve tercih edilen yatırım şekline göre hesaplanacak. Emekli aylığı her yıl Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) oranında artırılacak.

Emekli aylığının tutarı sadece beklenen ömür projeksiyonlarına göre değil, müşterinin erken ölümü durumunda kalan paranın varislere bırakılıp bırakılmamasına göre de değişecek.

Örneğin, erken öldüğü takdirde artan paranın sigorta şirketine kalması durumunda yüksek aylık bağlanırken, artan paranın varislere bırakılması durumunda daha düşük aylık bağlanacak.

56 yaşın altındakiler ise hem Türk Lirası hem de yabancı para cinsinden topluca para yatırabilecekleri gibi taksitli olarak da prim yatırabilecek.

YILBAŞINDAN İTİBAREN BES KESİNTİSİNE 102 TL SINIRI

BES’te tasarruf sahipleri lehine yıl başında iki önemli düzenleme yürürlüğe girecek. Lehteki bu hükümler, 1 Ocak 2016 tarihinden önce yapılmış BES sözleşmelerine de uygulanacak.

Buna göre, BES katılımcılarından yapılabilecek ‘yönetim gideri’ ve ‘giriş aidatı’ kesintilerinin yıllık tutarı, o yılın ocak-haziran dönemindeki brüt asgari ücretin yüzde 8.5’ini geçemeyecek. Bu da şu an için yıllık 102 TL’ye karşılık geliyor. 5’inci yılı tamamladıktan sonra BES katılımcılarından ‘ara verme’ kesintisi dahil yönetim gideri kesintisi yapılamayacak ve giriş aidatı tahsil edilemeyecek.

İSTER ÖMÜR BOYU İSTER BELLİ SÜRELİ

Sigorta şirketleri ömür boyu aylık bağlarken kendileri açısından en kötü riskleri dikkate alınca ve olabildiğince düşük aylık bağlayacak. Bu nedenle paralarının 10 yıl, 15 yıl gibi belli süreyle ödenmesi istenebilir.

ŞİRKET DEĞİŞİKLİĞİNDE YILBAŞINDAN İTİBAREN GİRİŞ AİDATLARI DÜŞECEK

BES katılımcılarının emeklilik koşullarını yerine getirmeden sistemden erken ayrılmaları durumunda üç yönlü kaybı oluyor. Erken ayrılanların kayıpları; nema gelirleri için daha yüksek vergi ödenmesi, devlet katkısından kesinti yapılması ve ertelenmiş giriş aidatının sigorta şirketi tarafından ayrılma sırasında talep edilmesinden oluşuyor.

Nema gelirleri için daha yüksek vergi ödenmesi ile devlet katkısından kesinti konusunda bir değişiklik yok. BES’te yıllık brüt asgari ücret toplamının yüzde 25’i oranında devlet katkısı yapılıyor.

Örneğin bu sene BES’e her ay brüt asgari ücret prim yatıranların hesabına 3.714 TL devlet katkısı yatırılacak. Bunun tamamını alabilmek için en az 10 yıl sistemde kalmış ve 56 yaşını doldurmuş olmak gerekiyor. 10 yıl sistemde kaldığı halde 56 yaşını doldurmamış olanlar bile devlet katkısının en fazla yüzde 60’ını alabiliyor.

HALEN AİDAT 1.273 TL

Ancak, erken ayrılanlardan veya şirket değiştirenlerden yüksek tutarlı ertelenmiş giriş aidatı alınması uygulaması sona erecek. 5 yıl boyunca ödenebilecek toplam yönetim gideri ve giriş aidatı tutarı 510 TL ile sınırlandığı için, sadece 5 yıldan önce ayrılanlardan ertelenmiş giriş aidatı alınabilecek.

Diyelim sistemde 2 yıl kalan bir kişi ayrılmak isterse 2 yıllık dönemde ödemiş olduğu 204 TL düşülecek. 5 yılda ödenmesi gereken 510 TL’den 204 TL düşüldükten sonra kalan 306 TL, şirket tarafından istenebilecek. Bu düzenleme, 1 Ocak 2016 tarihinden önce imzalanan sözleşmeler için de gelecek yıldan itibaren aynen uygulanmaya başlanacak.

Halen ertelenmiş giriş aidatı brüt asgari ücret (bin 273.5 TL) tutarında bulunuyor. Sistemden 3 yıl kaldıktan sonra ayrılanlardan bunun yüzde 75’i oranında, yani 955 TL tutarında para kesiliyor.

Sistemde 6-10 yıl arasında kalıp ayrılanlardan bile 318 TL kesinti yapılıyor. Yılbaşından itibaren, sistemde 5 yıl kaldıktan sonra ayrılanlardan veya şirket değiştirenlerden ertelenmiş giriş aidatı kesintisi yapılamayacak.