Ermeni meselesinden kim sorumlu?

II. Abdülhamid’in Amerika’daki misyoneri Muhammed A. R. Webb’in Türkiye’deki Ameri­kalı ve Avrupalı gözlemcilerin Ermenilerle ilgili yazdıklarını derleyip 1896’da yayınladığı Ermeni Meselesinden Kim Sorumlu? adlı kitabı Anadolu’da yaşanan Ermeni sorununa ışık tutuyor.

“Türklerin yakıp yıkan, in­sanları öldüren kimseler olmadıklarını herkes bilir. Osmanlı Devleti’nin çatısı altında her milletten insan yaşamak­tadır ve onların gelenekleri, hayat tarzları, onlara mahsus ahlaklar, adet­ler ve inançları devletin koruması al­tındadır. O milletler yüzyıllardır bu toprakların bir parçası konumunda­dırlar –onlara toprak parçası olarak özgürlük verilse şu anki durumların­dan daha iyi olacak değillerdir. Ay­rıca ülke içerisindeki kavgalar veya mücadelelerde de aynı dine ait olan dış düşmana karşı da onları korumuş­lardır. Burada isim zikretmeyeceğim. Fakat bazı insanların tutumlarının anlatılmasında hiçbir mahzur yoktur. Toplum olarak en fazla yozlaşan ve bozulmaya yüz tutan bir millet olduk­ları halde Ermeniler, kurtuluşlarını borçlu oldukları Osmanlı Devleti’ni fethetmeye kalkışıyorlar. Şayet Türk­ler geçmişte fethettikleri topraklar­daki insanları kılıçtan geçirmiş olsaydı bile böyle bir katliamın hesabını kimse soramazdı. Ka­rakterleri ve yapılarının aksine Türklerin soykırım eğiliminde olduklarına dair malzeme olarak ne kullanılabilir ki?

“Pek çok ülkeyi gezen biri ola­rak diyebilirim ki, Türkiye’den başka hoşgörünün muazzam bir şe­kilde hâkim olduğu bir başka ülke bilmiyorum. Zaman içerisinde insan­ların yaşadıkları topraklarda birbirle­rinden tecrit edilmelerine dair zekice hazırlanıp derlenen bir koleksiyon oluşturulmuştur. Bu da Mavi Kitap’ta anlatılan uydurma hikâyelere yardım­cı olmuştur. Bir kasabada belli zaman aralıklarıyla cinayet, hırsızlık ve te­cavüz hadiselerinin vuku bulduğuna dair polis raporlarından hareketle o kasaba sakinlerinin eşkıya ve katil­lerden ibaret olduğunu söyleyen hiç kimseyi göremezsiniz. Bugüne kadar Avrupa’da hiç kimsenin başına böyle bir hadise gelmemiştir. Ama bazı iş­güzarlar Türkiye’nin iç meselelerine burnunu sokmak istediklerinde bu ve benzeri hadiseleri Türkiye’nin aley­hine kullanmaktadırlar. Bu problem­leri detaylı bir şekilde incelemek ve ülkenin sosyal yapısını kaçınılamaz tüm kötülüklerden korumak yerine, eleştirmenler hadiseleri abartıp ola­bildiğince kötü dil kullanma ve ciddi suçların isnat edilmesi gibi kompli­kasyonlarla kendilerini meşgul et­mektedirler. Pek çok ağdalı ve alımlı cümlelerle bu meselelere çözüm üret­meye çalışanlar başarılı olamadıkları gibi ihtilaflara sebep olmaktadırlar.”