Çaya ve yemeğe katılan zehirler, sokak ortasında suikastler, uçak kazaları ve pencereden düşmeler; Putin'i en çok eleştiren figürlere neler oldu?

Eski KGB ajanı Litvinenko'nun zehirlenmesinden muhalefet lideri Navalny'nin hapishanede ölümüne kadar, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'i eleştiren çok sayıda tanınmış isim ya hayatını kaybetti ya hapse düştü ya da sürgünde yaşamaya mahkum oldu.

Kremlin, bu olaylardaki dahlini tamamıyla reddetse de Navalny'nin sağlıklıyken hapishanede "yürüyüş sonrası fenalaşarak" hayatını kaybetmesi, Putin'i eleştirenlerin öldüğü zincirinin son halkası oldu.

Putin'e karşı konuşmaya ve Kremlin'e meydan okumaya cesaret eden insanlar kimlerdi, şimdi neredeler ve bazıları neden "talihsiz" akıbetlere uğradı? Bu isimleri sizler için araştırdım.

ALEKSEY NAVALNY

Moskova'nın batısındaki bir köyde fabrikatör ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Aleksey Navalny, Putin'in iktidar döneminin belki de en yüksek profilli muhalifiydi.

Üst düzey yolsuzlukla ilgili kapsamlı soruşturmalar ve Moskova Belediye Başkanlığı adaylığı dahil olmak üzere siyasi hamleleri ona büyük bir ün kazandırdı ve birçok kişi onun Putin'e bir tehdit oluşturduğunu düşündü.

Rusya Devlet Başkanı'na karşı verdiği mücadelenin sesini, küresel anlamda en çok Ağustos 2020'den sonra büyüttü.

Navalny, 2020'de Sibirya'dan Moskova'ya uçarken içtiği bir çay yüzünden zehirlendi. Tedavisi Berlin'de yapıldı. Ekibi, zehir işinde Kremlin'in olduğunu söyledi; Kremlin bu suçlamayı reddetti.

Navalny'nin tedavisini yapan Alman sağlık görevlileri, Rus muhalif ismin, Sovyet döneminden kalma bir sinir gazı olan "Noviçok" ile zehirlendiğini açıkladı.

"Rusya'ya dönme!" uyarılarına aldırış etmedi ve ülkesine geri döndü. Havalimanında tutuklandı. Çoğu siyasi amaçlı olduğunu söylediği suçlamalarla 19 yıla mahkum edildi.

En son Rusya'nın Yamalo-Nenets bölgesindeki bir hapishanede tutulan Navalny, "yürüyüş sonrası fenalaşarak" 16 Şubat 2024'te öldü.

BORIS NADEZHDIN

Muhalif siyasetçi Boris Nadezhdin, 2024 başkanlık seçimlerinde Putin'e karşı aday olacağını açıkladı. Seçime girmeye kafayı koyan Nadezhdin, Rusya genelinde 200 binden fazla imza topladı.

Rusya'nın Ukrayna'daki "özel askeri operasyonu" olarak adlandırdığı savaşı "ölümcül bir hata" olarak nitelendiren ve "müzakereler yoluyla savaşı sonlandırma" sözü veren Nadezhdin'in, topladığı imzalarda kusurlar olduğu iddia edilerek seçime girmesi Rusya Merkez Seçim Komisyonu tarafından yasaklandı.

YEVGENY PRIGOZHIN

Yevgeny Prigozhin'in, sosisli sandviç satıcılığından Moskova'ya yürüyerek darbeye kalkışan bir figüre dönüşmesi, belki de bu yazının en tuhaf hikayesi.

"Kremlin'in aşçısı" olarak da anılan Prigozhin, paralı asker grubu Wagner'in başındaydı. Ukrayna dahil özellikle de Afrika'da Rusya'nın kirli işlerini yürüttü.

Ününü dünyaya duyuran Prigozhin, Ukrayna'daki savaşta Rusya'nın istediğini alamamasından da cesaret alarak, zamanla Rus ordusuna ve üst komuta kademesine yönelik eleştirilerini arttırdı.

Kremlin'le Ukrayna konusunda yaşadığı görüş ayrılıklarından dolayı güçlerini Rostov'a sürdü ve kenti alarak Moskova'ya ilerlemeye başladı. Fakat bu meydan okuma 24 saat bile sürmeden sona erdi.

Putin'le anlaştığı iddia edildi. Ancak Ağustos 2023'te bindiği özel uçak Moskova'nın kuzeyinde düştü. Kimilerine göre ise düşürüldü. Kremlin, Prigozhin'e suikast düzenlendiğini reddederek, Putin'in dahli olduğu yönündeki suçlamaları "yalan" olarak nitelendirdi.

ALEXANDER LITVINENKO

Eski bir KGB ajanı olan Alexander Litvinenko, Putin'i yolsuzlukla suçlayıp Rusya'nın Çeçenistan'da insanlık suçları işlediğini ifade etti.

İddiaları yüzünden Rusya'dan kaçıp İngiltere'ye sığındı.

Litvinenko, 2006 yılında KGB'den eski arkadaşlarıyla Londra'da bir otelde buluştuktan kısa bir süre hastaneye kaldırıldı. Litvinenko'nun, Rusya'da üretilen "Polonyum-210" isimli radyoaktif bir maddenin çayına katılması sonucu zehirlediği ve hayatını kaybettiği açıklandı.

Cinayetin bizzat Putin'in emriyle, Litvinenko'yla buluşan eski ajanlar tarafından işlendiği öne sürüldü ama Kremlin iddiaları reddetti.

BORIS NEMTSOV

Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin döneminde "Başbakan Yardımcısı" olarak görev yapan Boris Nemtsov, belki de Putin'e karşı en sert muhalefeti yapan isimdi.

Rusya'nın 2015 yılında Ukrayna'da yaşanan çatışmalardaki rolünü inceleyen bir rapor üzerinde çalışıyordu. Ancak ömrü raporu tamamlamaya yetmedi.

55 yaşındaki Nemtsov, gece kız arkadaşıyla birlikte evine doğru yürürken Kızıl Meydan'a çok yakın mesafedeki bir köprüde vurularak öldürüldü.

Kremlin, cinayetle ilgisi olduğunu reddetti. Çeçenistan Cumhurbaşkanı ve Putin'in müttefiki Ramazan Kadirov'un subayı olan Zaur Dadayev ve 5 kişilik kiralık katil grubu, suikasti düzenlemekten suçlu bulundu.

SERGEY MAGNITSKY

Rusya'da hükümet yetkililerin yolsuzluklarını ortaya çıkaran vergi danışmanı Sergey Magnitsky, 2008 yılında tutuklandı. 358 gün hapis yatan ve 1 yılın dolmasına 7 gün kala hapishanede ölen Magnitsky'nin, işkenceler gördüğü ifade edildi.

Kremlin bu iddiaları reddetse de Magnitsky'nin ölümü uluslararası kamuoyunda büyük ses getirdi.

ABD Kongresi ve dönemin Başkanı Barack Obama, 2012 yılı sonunda Amerika'da "Magnitsky Yasası"nı yürürlüğe koydu.

Magnitsky'nin ölümünde rol oynadığına inanılan Rus yetkililerin Amerika Birleşik Devletleri'ne girmesi ve bankacılık sistemini kullanması yasaklandı.

VLADIMIR KARA-MURZA

Kremlin karşıtı muhalif aktivist Vladimir Kara-Murza Jr., 2015 ve 2017 yıllarında iki kez zehirlenme şüphesiyle hastaneye kaldırıldı.

Böbrek yetmezliğinden uzun süre tedavi gören gazeteci ve yazar Kara-Murza'nın eşi, doktorların "zehirlendi" açıklamalarına rağmen, polisin, bu olaylarla ilgili soruşturma açılmasına müsaade etmediğini dile getirdi.

İki defa ölümden dönen Kara-Murza, Rusya'da Ukrayna savaşını eleştirdiği için "vatana ihanet" dahil bir dizi suçlamayla yargılandığı davada geçen yıl 25 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Bu, Rusya'da bir muhalifin aldığı en ağır cezaydı.

BORIS BEREZOVSKY

1990'ların sonunda Putin'in yükselişinde bizzat rol oynayan eski milyarder iş insanı Boris Berezovsky, Putin'le ters düştükten sonra muhalefete geçti.

Putin'in ülkenin başına geçmesiyle servetini kaybetmeye başlayan ve 2000 yılında İngiltere'ye giden Berezovsky, 2013 yılında Berkshire'daki evinde ölü olarak bulundu.

Chatham House'un Rusya Programı Başkanı James Nixey, "O, oligarklar arasında en şiddetli Kremlin ve Putin karşıtı isimdi. Elinde kalan az miktardaki parasını Rusya'daki mevcut rejimi sona erdirmek için harcamaya istekliydi." demişti.

RAVIL MAGANOV

Rusya'nın ikinci büyük petrol üreticisi Lukoil'in Yönetim Kurulu Başkanı Ravil Maganov, Ukrayna'daki savaşı açıkça eleştirdi.

Lukoil Yönetim Kurulu, Mart 2022'de yaptığı açıklamada, "silahlı çatışmanın en kısa sürede sona erdirilmesi" çağrısında bulundu. Açıklamada, "Kalıcı bir ateşkesi ve sorunların ciddi müzakereler ve diplomasi yoluyla çözülmesini kuvvetle destekliyoruz." denildi.

2022 Eylül ayında Maganov, Moskova'daki bir hastanede tedavi gördüğü sırada altıncı katın penceresinden düşerek hayatını kaybetti.

Diğer ölen insanlar gibi, Maganov'un ölümü de aydınlatılmadı.

SERGEY SKRIPAL

1999 yılına kadar Rus askeri istihbaratında albay olarak görev yapan Sergey Skripal, 2003'e kadar da Rusya Dışişleri Bakanlığı'nda çalıştı.

Bir yıl sonra Moskova'da tutuklanan Skripal, 1995 yılında beri İngiliz istihbaratına çalıştığını itiraf etti. İngiliz istihbaratına, Avrupa'daki Rus ajanları hakkında bilgi verdiğini söyledi.

13 yıl hapis cezasına çarptırılan Skripal, 2010 yılında Birleşik Krallık'la yapılan casus takasının ardından İngiliz vatandaşlığı aldı.

2018 yılında kızı Yulia'yla birlikte sinir gazı "Noviçok"la zehirlenmiş vaziyette bir parkta bulundu.

Baba kız suikast girişimden sağ kurtulurken, Kremlin suikasti düzenlemediğini iddia etti.

ALEKSANDER PEREPILICHNYY

Alexander Perepilichnyy, Rusya'daki kara para aklama sistemine ilişkin İsviçre'de yürütülen bir soruşturmaya yardım etti. Daha sonra 2009 yılında İngiltere'ye sığındı.

44 yaşındaki Perepilichnyy, Kasım 2012'de koşudan dönerken Londra'daki evinin yakınında ölü bulundu. Ani ölümü, suikast ihtimalini gündeme getirdi.

Soruşturma öncesi duruşmada, midesinde sarı yasemin bitkisinden gelen nadir ve ölümcül bir zehrin izlerinin bulunduğu açıklandı. Perepilichnyy'nin, popüler bir Rus yemeği olan ve kuzukulağı içeren büyük bir kase çorba içmişti.

İngiliz polisi, nadir görülen bir zehirle öldürülmüş olabileceği şüphesine rağmen, cinayet ihtimalini değerlendirmeye almadı. Rusya ölümde dahli olduğu iddiasını reddetti.

PAVEL ANTOV

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini WhatsApp üzerinden eleştirdiği iddialarını reddetse de Rus milyarder Pavel Antov, Aralık 2022'de Hindistan'da kaldığı otelde pencereden düşerek öldü.

Ülkesinin önde gelen sosis üreticilerinden Antov, 140 milyon dolarlık servetiyle, Forbes'ın 2019'da yayımladığı Rusya'nın en zengin milletvekilleri ve bürokratları listesinde başı çekiyordu.

Antov ayrıca, başkent Moskova'nın doğusundaki Vladimir kentinde yerel mecliste tarım politikası ve ekoloji komisyonunun başkanıydı.

DENIS VORONENKOV

Eski bir Rus siyasetçi olan Denis Voronenkov, Rus Meclisi'nde Putin'i eleştiren nadir isimlerdendi.

Daha önce Rus parlamentosunun alt kanadı Duma'da komünist grubun üyesi olan Voronenkov, can tehlikesi olduğu sebebiyle 2016 yılında Ukrayna'ya kaçarak Ukrayna vatandaşlığı aldı.

Ancak Voronenkov, Mart 2017'de başkent Kiev'de bir otelin önünde kurşunlanarak öldürüldü.

Kremlin cinayette parmağı olduğu iddialarını reddetti. Ukrayna'nın o dönemki Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko, Voronenkov'un öldürülmesini, "Rusya tarafından gerçekleştirilen bir devlet terörü" olarak nitelendirdi.

SERGEY YUSHENKOV

Sovyet ordusunda eski bir albay olan Liberal Rusya Partisi Başkanı Sergei Yushenkov, 17 Nisan 2003'te evinin yakınlarında vurularak öldürüldü.

Putin'i sert eleştirenlerden Yushenkov, Çeçenistan'daki savaşın tam anlamıyla aydınlatılması gerektiğini savundu.

NATALIA ESTEMIROVA

Natalia Estemirova, Çeçenistan'da yaşanan savaş suçları ve insan hakları ihlallerine ilişkin kanıt toplayan ödüllü bir aktivistti.

15 Temmuz 2009'da Çeçenistan'ın başkenti Grozni'deki evinin yakınlarından kaçırılan Estemirova'nın cesedi birkaç saat sonra ormanlık alanda bulundu.

Başından ve göğsünden vurulan Estemirova cinayeti için dönemin Rusya Devlet Başkanı Dmitry Medvedev, Çeçen lider Kadirov'un sorumlu olduğu iddialarını reddederek, cinayetin Kremlin'in itibarını sarsmak için işlendiğini öne sürdü.

ANNA POLITKOVSKAYA

Gazeteci Anna Politkovskaya, 7 Ekim 2006 tarihinde oturduğu apartmanda vurularak öldürüldü.

Politkovskaya, ölümünden önce Rusya'nın Çeçenistan'daki insan hakları ihlallerini ve Rus yetkililerin karıştığı yolsuzlukları araştırıyordu.

Kremlin her zaman olduğu gibi suikast iddialarını reddetti. Putin cinayeti "iğrenç bir acımasızlık" olarak tanımladı.

PAUL KLEBNIKOV

Rus kökenli Amerikalı araştırmacı gazeteci Paul Klebnikov, 2004 yılında Moskova'da ofisinin önünde uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü.

Forbes Rusya'nın kıdemli editörü olan Klebnikov, Rusya'daki yolsuzlukların üzerine gitmişti. Klebnikov, "Bir Barbarla Sohbet" kitabındaki eleştirileriyle tanınıyordu.

STANIS MARKELOV VE ANASTASIA BABOUROVA

19 Ocak 2009 tarihinde bir kişi, başkent Moskova'da 34 yaşındaki Stanislas Markelov ve 25 yaşındaki Anastasia Baburova'yı vurarak öldürdü.

Stanislas Markelov, Çeçenistan'da yapılan insan hakları ihlallerinin mağdurlarını savunma konusunda uzman bir avukattı.

Anastasia Babourova ise, "Novaya Gazeta" için çalışan Ukraynalı kadın gazeteciydi.

Bu cinayetler de aydınlatılmadı.

GARRY KASPAROV

Tüm zamanların en büyük satranç oyuncularından biri olarak kabul edilen Garry Kasparov, 2013 yılından bu yana New York'ta sürgünde yaşıyor.

Eski dünya şampiyonu, Putin yönetimine karşı ateşli bir kampanya yürütmüş ve Navalny tarafından organize edilen kitlesel sokak protestolarının bazılarında yer aldı.

Kasparov, ülkesine dönmek istese de Rusya'ya dönmesi halinde tutuklanacağını belirtiyor.

Yukarıda bahsettiğim tüm şüpheli ölümler, Putin Rusya'sında yaşandı. Benzer birçok faili meçhul, Sovyet döneminde de gerçekleşmişti. O dönem de Rus devleti bu ölümleri üstlenmedi. Rusya'da sisteme muhalif olanların "bir şekilde" hayatlarını kaybetmesi yeni değil ve Navalny'le de son olmayacak gibi.

Sağlıcakla kalın.