Genel olarak sosyal güvenlik bilincindeki artış nedeniyle sigortasız çalıştırmanın azaldığını gözlemleyebiliriz.

Ancak, bazı sebeplerden ötürü hala sigortasız veya sigortalı çalıştırılmayan işçiler bulunmaktadır. Bu durumdaki işçiler, yasal haklarını korumak adına dava yoluna başvurarak bu haklarını talep edebilirler.

Ülkemizde, işe alınan kişilerin otomatik olarak sigortalı olduğunu belirten Sosyal Güvenlik Mevzuatı'na rağmen, bazı işverenler sosyal güvenlik bilincinin eksik olması veya mali zorluklar nedeniyle çalışanlarını Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirmemekte ve bu durum ileriki dönemlerde çalışanların emeklilik ve sosyal güvenlik hakları açısından sorun yaşamasına neden olmaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumu açısından, üç tür kayıp ve kaçak durumu bulunmaktadır. Bunlar, sigortalıların hiç bildirilmemesi, çalışma gün sayılarının eksik bildirilmesi ve ücretin/sigorta primine esas kazanç tutarlarının eksik bildirilmesidir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası'nın 86. maddesinde belirtildiği gibi, işveren tarafından aylık prim ve hizmet belgesi veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilmeyen veya çalıştıkları kurumca tespit edilemeyen sigortalılar, beş yıl içinde iş mahkemesine başvurarak alacakları ilam ile ispatlayabilirlerse, mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları dikkate alınır.

Bu davalara "hizmet tespit davası" denir ve 5 yıllık süre içinde zaman aşımı olmadan başvurulabilir. Yargıtay kararlarına göre, 5 yıllık hak düşürücü süre, işten ayrılış yılı sonundan başlamaktadır.

Sonuç olarak, sigortasız çalışma durumlarına yönelik açılan davalara hizmet tespit davası adı verilir ve bu davalar için 5 yıllık hak düşürücü süre işten ayrılış yılı sonundan başlar. Sigortalı çalıştırılmamış kişiler, beş yıl içinde iş mahkemesine başvurarak alacakları ilam ile ispatladıkları durumda, mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları dikkate alınacaktır. Ancak, dava açmak için gerekli 5 yıllık sürenin geçmiş olması durumunda zaman aşımı nedeniyle hizmet kazanımı mümkün olmayacaktır.