1993’te editörlüğünü yaptığım Yeni Zemin dergisinde altını önemle çizdiğimiz bir tez vardı: ‘İslam bir devlet dini veya ideolojisi değildir.’

İslam’ı tıpkı İran’da olduğu gibi bir devlet dini veya ideolojisi olarak tasarımlayan radikal İslamcılarımız bu tezi savunduğumuz için bizi ‘Amerikancı İslam’ın temsilcileri olarak suçlarlardı.

Radikal İslamcılarımızın din anlayışı bütünüyle devlet eksenliydi. Onlara göre devlet olmazsa din de olmazdı. Kur’an ise İslami devletin anayasası hükmündeydi. Sayıları azalmakla beraber hala böyle düşünen İslamcılarımız yok değil. ‘Devlet eliyle Müslüman toplum oluşturmak’ anlayışına yaslanan bu İslamcı anlayışın özü itibariyle totaliter ve otoriter olduğunu söylediğimizde ise dinden çıktığımız suçlaması suratımıza ağır bir şamar gibi indirilirdi.

Onları yanıltan şey, kendi anlayışlarını dinin bizatihi kendisi olarak görmeleriydi. Dinden anladıklarını değil, dinin bizatihi kendisini savunduklarını varsaydıkları için de karşıtlarına karşı ‘din dışılık’ suçlamasında bulunurlardı.

Oysa gerçek şuydu: Din tektir, ama dini anlayışlar çoktur. Anlayışlardan herhangi birini dinin bizatihi kendisi olarak görmek, dinsel dogmatizmi de beraberinde getiriyordu.

‘İslamcı totalitarizm’ diye nitelendirdiğim şey, tam da bu anlayışın bir ürünüydü.

Buradan her türlü sertlik ve tedhiş çıkardı.

Nitekim çıktı da.

Dinin cihad kavramı, terör ideolojisine dönüştürüldü.

Din adına dinsel bir diktatörlük rejimi kuruldu.

(Merak edenler, İslamcı mahallenin değişim öyküsünü ayrıntılı olarak anlattığım ‘Yemyeşil Şeriat Bembeyaz Demokrasi’ adlı kitabıma müracaat edebilirler.)

* * *

Dün radikal İslamcılarımız ‘Amerikancı İslam’ derlerdi her ağızlarını açtıklarında. Bugün ise radikal laikçilerimiz ‘Ilımlı İslam’ deyip duruyorlar.

Her iki cenahın diline pelesenk ettiği bu kavramsal tanımlar, dehşetengiz bir komplo teorisini de içinde barındırıyor.

Radikal laikçilerimize göre, ‘Ilımlı İslam’ bir ABD projesidir. Amacı, AK Parti eliyle laik cumhuriyetin dibine kibrit suyu dökmek!

Radikal İslamcılarımız ise ‘Amerikancı İslam’ diye nitelendirdikleri proje ise ABD’nin İslam’ı devlet ve siyaset hayatından sürerek Protestanlaştırmak istediğini söylerler. ‘Tırnakları sökülmüş İslam!’, radikal İslamcılarımızın bu çerçevede başvurdukları bir tanımlamadır mesela.

Çelişki olarak kabul edilir mi bilmem, ama günümüzde her iki tarafın radikalleri, anti-Amerikancılık ekseninde kol kola girmiş görünüyorlar.

İlginçtir, her iki tarafın İslam algısı da birbirine çok benziyor. Dedikleri şu: ‘İslam hem din, hem devlettir. Dolayısıyla demokrasi ve laiklikle bağdaşmaz.’

Bu buluşma noktası da bence dikkate değer.

* * *

Kanımca, ‘Ilımlı İslam’ tanımlaması, tıpkı ‘Siyasal İslam’ tanımlaması gibi sorunludur.

‘Ilımlı İslam’ derken neyin kastedildiği pek net olmamakla birlikte, sanırım, sertlik ve terör yanlısı ‘Siyasal İslam’dan farklılığı ortaya koymak için başvurulan bir tanımlama bu.

Bence, buradaki doğru yaklaşım şu: İslam’ın ılımlısı-ılımsızı olmaz. İslam tektir, ama İslam’a dair yaklaşımlar çoktur. ‘Dinin tekliği, dinsel anlayışın çokluğu’ denklemi doğru okunmadığı içindir ki dinsel anlayışlar kategorize edilirken sanki farklı İslamlar varmış gibi bir algılama ortaya çıkabiliyor. ‘İslam’ ile ‘İslamcılıklar’ arasındaki fark doğru konulursa bu sorun da aşılır.

Biliniyor: İslamı kaskatı bir politik ideolojiye ve totaliter bir devlet düzenine indirgeyen İslamcı anlayışlar için ‘Siyasal İslam’ tanımlaması kullanılıyor.

Bu çerçevede ‘Ilımlı İslam’, ‘Siyasal İslam’ın karşıtı bir anlayışa göndermede bulunmak için ihdas edilmiş bir kategorizasyon olmanın dışında bir öneme sahip değil bence. Dahası, işlevsel ve kullanışlı da değil.

Hasıl-ı kelam: ‘Siyasal İslam’ veya ‘Ilımlı İslam’, İslam dünyasında farklı İslamcı anlayışları izah sadedinde üretilmiş sorunlu kavramsallaştırmalar. Ama bunların teorik olarak karşılıkları yok demek doğru değil. ‘Ilımlı İslam’ın ABD tarafından icat edilmiş bir proje olduğu iddiası, komplocu bir kafa yapısının ürünü gibi geliyor bana.

Mehmet METİNER / Star