ABD Başkanı Obama’nın Mısır’da yaptığı konuşmayı beğendim. Gerçi “herkese mavi boncuk dağıttı” diyenler var; tehdit ve bomba dağıtacağına, herkesle diyalog kurmak istemesi iyi değil mi?

Tekil konularda eleştirilebilir; mesela Filistin konusunda daha bir açılım yapmalıydı. Fakat genel yaklaşımları, tekil konulardaki siyasi manevralarından daha önemlidir.

Obama, süper güç ABD’nin politikalarında tehdit ve savaşı değil, diyalog ve diplomasiyi öne çıkarıyor. Bush’un “ya bizdensiniz ya bize karşı” diye ifade ettiği ‘sekter’ ve dışlayıcı politikasının aksine, Obama, ABD ile en ihtilaflı ülkelere, mesela İran’a da diyalog elini uzatıyor.

İslam konusunda çatışmacı ve tahrikçi değil, uzlaşmacı ve sakinleştirici bir dil geliştirmek istiyor.
Bunları elbette öncelikle kendi ülkesinin çıkarları için yapıyor. Ama ortaya koyduğu bu yaklaşımlar basit birer “taktik” değildir, bir felsefenin yansımasıdır. Ülkesinin içinde de ‘farklı’ kesimlere aynı şekilde yaklaşıyor zaten.

Ama hangi modernleşme?

Bu felsefe klasik Anglosakson liberalizmidir. Obama’nın din, laiklik, kadın kıyafeti gibi konulardaki sözleri de bu özgürlükçü felsefi geleneğin ifadesidir.

Modernleşme sürecinde Fransa bir modeldir; ‘devletçi’dir, bireyin özgürlüğünden çok, toplumun devlet eliyle şekillendirilmesini, bireyin de devlete karşı “vazife”lerini öne çıkarır.

Anglosakson modeli ise toplumu veri olarak kabul eder, toplumsal dinamiklerle gelişmeye inanır, bireylerin serbest olmasına, özgürlüğe önem verir.

İki modernleşme yolu arasındaki temel farklar için şu esere bakılabilir: Gertrude Himmelfarb, Roads to Modernity, 2005.

Fransız laikliği ile Anglosakson sekülarizmi arasındaki farkın ardında bu büyük felsefe farkı vardır. Merhum Bülent Tanör’ün de belirttiği gibi, bizde ve Fransa’da laiklik “çatışmalı” ve “seçkinci”dir. Anglosakson sekülarizmi ise “uzlaşmacı ve barışçı”dır. (Türk Anayasa Hukuku, 2000, sf.86.)

İki modelin tarihteki serüvenleri de böyle oldu; Fransız modelinde büyük kavgalar ve bu yüzden ekonomik gelişmede gecikmeler yaşandı. Öbüründe ise yumuşak geçişler oldu, bu sayede ekonomik ve teknolojik gelişme hızlandı.

Laiklik ve ekonomi

Dün yazıma hazırlanırken, Yargıtay Başsavcısı sayın Abdurrahman Yalçınkaya’nın konuşmasını dinledim. Parti kapatma konusunda Venedik Kriterleri’ne yasakçı yorumlar getirirken Anayasa Mahkememizin içtihatlarını bile yok sayarak yine yasakçı bir “kanunculuk” yapıyordu. Dahası, diyordu ki:
“Muhafazakâr partiler öne çıktıkça, ekonomik büyümeye daha çok vurgu yapılmak suretiyle, laikliğin gündemden düşürüldüğü görülmektedir.”

Sina Akşin’in “ekonomiye öncelik vermek kısmi karşı devrimdir” sözünün tekrarı! Evet ama demokratik bir rejimde Başsavcılık makamı bu kadar ideolojik olabilir mi?!
TOBB’lar, TÜSİAD’lar, sendikalar, vatandaşlar, ekonomiyi bırakalım, gece gündüz laiklik zikri çekelim, “gündemden düşürülmesi”ni önlemek için!

Hâlbuki, asıl modernleşme ekonomik yapının değişmesidir! “Ekonomi konuşan toplum” olmak çağdaşlaşmanın en önemli göstergesidir!

Ekonomiyi, bireysel özgürlüğü, demokrasiyi ‘ikinci sınıf’ sayan bir laiklik anlayışı çağdaş değildir! Artık kafamızı Fransız ‘fanus’undan çıkarıp ekonominin ve demokrasinin işlevini anlamak gerekmiyor mu?

Taha Akyol - Milliyet
t.akyol@milliyet.com.tr