Uğur Ünal: Ermenileri arşive bekliyoruz

Uğur Hocam, Genel Müdürlüğünüze bağlı Osmanlı Arşivi'nde bulunan, belgelerin ilgilisine ulaşması için neler yapılıyor?

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren Osmanlı Arşivi'nde 95 milyon belge 400 bin de defter bulunuyor. Belgeleri araştırmaya sunulması öncesinde tasnif, dijitalleştirme, restorasyon aşamalarından geçiriyoruz. Şu an baktığımızda Osmanlı Arşivinde özellikle tasnif işinde yarıya yakınını tamamladık, dijitalleştirme işinde ise yüzde 10 civarındayız. Lakin iki sene önceye göre hızımızı dijitalleştirmede 3 katına çıkardık; geçen yıl ve bu yılki hızımızla devam edersek 10 sene sonra çok daha büyük rakamlara ulaşmış olacağız.

- Bu süreçte yani tasnifte yaşadığınız en ciddi sıkıntı nedir?

Bizi en fazla uğraştıran kısım restorasyon aşaması. Uğraştıran derken işin doğası gereği. Belge zaten yıpranmış, dikkatli ve hassas hareket etmek zorundayız, bu da zaman alıyor. Bazen bir belgenin uzman tarafından restorasyonu günlerce sürebiliyor. 

40 ülkenin hafızası burada

- Buraya gelen bir araştırmacı ya da tarihçi burada ne bulabilir?

Tarihi araştırmalarda, tek konu üzerinde durulmuyor, siyasi tarih kadar iktisat tarihi, kültür tarihi, sosyal tarih de var.. Milyonlarca belgeden bahsediyoruz biz.. Bazen bir belgenin incelenmesi aydınlatılması uzun zaman alabiliyor. Burası Osmanlı tarihinin her safhasının aydınlatılması için gerekli evrakı haizdir. Osmanlı'nın geniş coğrafyaya hakim olmasından dolayı, geçmişte bu topraklarda bulunan 40'tan fazla ülkeye ait belge burada bulunabilir. Örneğin güncel olduğu için söylüyorum; Kırım, Filistin, Suriye.. Bunlarla ilgili yayınlar da hazırladık. Şu anda çoğu Osmanlı topraklarında bulunan 41 ülkeyle arşivler arası işbirliği protokolü imzaladık. Karşılıklı uzman teatisi kapsamında uzman gidiş-gelişi sağlanıyor. Daha çok bize talep geliyor, çünkü onların hafızası da bizde, yabancı bir arşiv başkanı, "Bizim emanetimiz de sizde, bir arşiv imparatorluğusunuz" diyor.

1915 olayları işimizin % 1'i

- Malum, 1915 Olayları her yıl gündeme taşınır, bu konuda ne gibi çalışmalarınız var?

Devlet Arşivleri, kamuoyunda bazen sadece mevcut 1915 olaylarına cevap veren bir kurum olarak düşünülüyor. Halbuki bu, yani 1915 olayları, bizim iş sahamızın yüzde 1'i bile değil. Burada sadece problemlerin değil, huzurun, adaletin ve yönetim biçimlerinin tarihini de göreceksiniz. 1915 olayları da yine elbette belirli oranda cevap vermemiz gereken bir mesele. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak hizmet veren Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı'nda, bu konu ile ilgili 200.000'in üzerinde evrak araştırmacıların ilgisini beklemektedir. Sadece Ermeni ve benzeri kelimeleri yazdığınızda veya literatürü değiştirdiğinizde farklı kavram ve ifadelerle bu konuda 500.000'i aşan bir rakama ulaşırsınız. Bu kadar zengin bir arşive kimse sahip değil.

- Bir Ermeni tarihçi veya araştırmacı da burada istediği gibi araştırma yapabilir mi?

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan araştırmacıya sunulan belge ve imkan ile yabancı bir araştırmacıya sunulan belge ve imkan arasında hiçbir fark yoktur. Bütün tasnif süreci tamamlanarak araştırmaya açılmış belgeye, yerli araştırmacılar gibi yabancı araştırmacılar da hiçbir kısıtlama olmaksızın ulaşabilir. Bunun için, araştırma imkanları da kolay. Vatandaşımız kimliği ile geldiği an aynı gün, araştırmaya başlayabilir. Yabancı araştırmacı da pasaportu ile geldiği an, aynı gün araştırmaya başlayabilir. Türkiye'de Devlet Arşivlerinde araştırma yapabilmek son derece rahattır. Uluslararası araştırma standartları ne ise bunları en ileri düzeyde uyguluyoruz. Burada yerli-yabancı, Türk-Ermeni ayrımımız da bulunmuyor yani hiç bir kısıtlamamız yok. Zaten bugüne kadar 90'nın üzerinde ülkenin vatandaşı arşivlerimizde araştırma yaptı ve dilediği belgeyi aldı. Arşivlerimiz Türk, ABD'li, Yunan, Japon ve tabii Ermeni tarihçilere de yani herkese açık... 

Dış güçlerin oyunu hep oldu

- Osmanlı Devleti'nde Ermenilerin genel olarak durumundan genel olarak bahsedebilir misiniz? 

Osmanlı, diğer tebaasının olduğu gibi Ermeni toplumunun da her türlü meselesi ile yakından alakadar olmuştur. Örneğin sıhhi problemlerini çözmeye özen göstererek Ermeni hastaneleri açmış, eğitim faaliyetlerini desteklemiş, ibadetlerini rahatça yapabilmeleri için kilise yapım ve tamirine imkân tanımıştır. Kendi dillerinde gazete ve dergi çıkarmalarına izin vermiştir. Osmanlı'da Ermeni bakanlarımız, doktorumuz, polisimiz var. Yani hemen her kademede görev alıyorlar. Burada iki halk arasında esasen herhangi bir mesele yoktur. Burada ülke içerisindeki huzuru baltalayan dış güçlerin müdahalesi vardır.. Ama bunları değerlendirecek olan tarihçilerdir. Biz burada belgeleri kamuoyunun takdirine sunuyoruz. Bir tarihçi bu belgeleri incelemeye kalksa, belki de ömrü yetmeyecek.. Dönemle ilgili çok zengin bir arşivimiz var.  

OSMANLICA BİLEN SOYUNU ARAŞTIRABİLİR

- Merak edenler için soruyorum, bazı vatandaşlarımız soy kütüğünü merak ediyor, burada onlara dönük bir hizmet var mı?

İnsanlar dedelerini, dedelerinin dedelerini merak ediyor buraya geliyor. Ama Osmanlı Türkçesi'ni bilmiyorlar. II. Mahmud döneminde yapılan ilk nüfus sayımı olan 1831 tarihli nüfus sayımına ait kayıtlar bizde yani İstanbul'daki Osmanlı Arşivi'nde. Onun kayıtlarını bizde bulabilirler. 20. Yüzyıldan itibaren olan nüfus sayımına ait kayıtlar ise Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'ndedir. 1800'lü yıllara ait nüfus kayıtları ve öncesine ait şecere bilgileri araştırılacaksa Osmanlıca bilen biriyle İstanbul'da veya Ankara'da araştırmaya devam edilebilir. Bütün nüfus defterlerimiz aynı zamanda Ankara'daki araştırma salonumuzda da incelenebiliyor. Otomasyon sistemimiz var. Ancak Osmanlı Türkçesi'ni iyi okumak gerekiyor ve ayrıca soyadı olmadığı için dedelerinin isimleri arasında bağlantı kurmak zor olabiliyor...

ŞEFFAFIZ... KAPIMIZ HERKESE AÇIK

1915 olaylarının 99. yılında Ermeni iddiaları yeniden gündeme taşınırken, en başından itibaren, hem Başbakan Erdoğan hem de Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu tarafından ifade edilen "Arşivlerimiz açık, şeffafız" mesajını Devlet Arşivleri Genel Müdürü Doç. Dr. Uğur Ünal ile konuştuk. Ne kadar belgemiz var? Bilgi gizlenebilir mi? Herkes soyunu, sülalesini arşivden bulabilir mi? Son sergide yer alan ve almayan belgeler neler' gibi sorulara cevap aradık. "Bugüne kadar 90'nın üzerinde ülkenin vatandaşı arşivlerimizde araştırma yaptı ve dilediği belgeyi aldı" diyen Uğur Ünal ekliyor: "Arşivlerimiz Türk, ABD'li, Yunan, Japon ve tabii Ermeni tarihçilere de açık..."

İKİ ERMENİ BAKAN

- Gabriel Noradunkyan: II. Meşrutiyet sonrası Nafia ve Ticaret Bakanlığı, Balkan Savaşları sırasındada Dışişleri Bakanlığı görevinde bulunmuş önemli bir devlet adamımız.

- Sakızlı Ohannes Paşa: 1897'de Hazîne-i Hassa nazırlığına getirildi, Devletin hazinesi teslim edildi. 23 Nisan 1901'de kendisine Nişan-ı Osmani veriliyor.

YARGILANANLAR LİSTESİ

SUİSTİMAL EDENE İDAM

1915'TE Tehcir sürerken, kanunların dışına çıkan veya istismar edenler hakkında yargılama yapılıyor. Vilayetlerde, Divan-ı Harbi Örfi mahkemeleri kuruluyor. Eylül 1915 ile Haziran 1916 tarihleri arasında asker, memur, sivillerden oluşan toplam 1673 kişi yargılanıyor. Bir kısmı idama, bir kısmı kürek cezasına bir kısmı da sürgün ediliyor. 1919'da ise sevk ve iskan sebeplerini tespit etmek üzere kurulacak araştırma komisyonlarına, tarafsız hukukçuların katılmasını sağlamak amacıyla İspanya, Hollanda, İsveç ve Danimarkaya Osmanlı devleti nota veriyor.

HASTANEYE YARDIM EMRİ

1916'da İstanbul'daki Ermeni Hastanesi'ne devlet tarafından para yardımını emreden hükümet kararı.

OSMANLI ARŞİVİ SİTESİ

İstanbul'da yeni binasına taşınan arşiv sitesi 57.000 metrekare arsa alanı üzerinde, 122.000 metrekare toplam inşaat alanına sahip. 4 kat olarak yapılan depo üniteleri yaklaşık 150.000 metre raf alanı kapasitesine sahip. Devlet arşivleri ayrıca (www.devletarsivleri.gov.tr )internet adresinden de araştırmacılara hizmet veriyor. Buradan katalog taraması ile ön hazırlık da yapılabiliyor.